بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه

بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه

در بورس ایران برخلاف تلاش‌های انجام شده جهت بالا بردن کیفیت و کارایی در مقایسه با بورس‌های جهانی، همواره خلا برخی از ابزارها وجود داشته است. یکی از آن موارد این‌است که برخلاف سایر کشورها، در بازار سهام ایران فقط از رشد قیمت سهام می توان سود کرد. به این‌صورت که پیش‌بینی می‌شود سهمی ارزنده تر از قیمت فعلی خواهد شد یا به عبارتی قیمت سهمی در آینده افزایش خواهد یافت. در نتیجه با خرید و افزایش قیمت سهم کسب سود می‌شود. اما در بورس بسیاری از کشورهای جهان، به ویژه بورس‌های پیشرفته، ابزاری تحت عنوان فروش استقراضی وجود دارد که از نزول قیمت سهم هم می توان سود به دست آورد.

دستورالعمل فروش تعهدی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس، در مرداد ۹۸ توسط هیأت مدیره سازمان بورس اوراق بهادار ابلاغ شد. جهت آشنایی با این ابزار به شرح موارد زیر می پردازیم:

۱-فروش استقراضی (Short Selling) چیست؟

در بورس‌های جهانی، از یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی استفاده می کنند تا بتوانند از نزول قیمت سهام نیز کسب سود کنند. به این‌صورت که فردی پیش‌بینی می‌کند قیمت سهام شرکتی بیش از اندازه رشد کرده و در آینده احتمالا نزولی خواهد شد. در این حالت سرمایه‌گذار می‌تواند سهام را از مالک آن قرض کند و پس از سپری شدن یک بازه زمانی همان تعداد سهم را به مالک پرداخت کند. که در این‌صورت متقاضی از مابه‌التفاوت فروش سهم در قیمت بالاتر و خرید آن در ارقام پایین سود می‌کند.

مراحل کلی فروش تعهدی یا استقراضی در بازار بورس:

قرض گرفتن سهم از مالک آن

فروش سهم در قیمت‌های جاری بازار توسط متقاضی به وکالت از مالک (و به نام مالک)

منتظر ماندن متقاضی برای کاهش قیمت سهم

خرید آن سهم از بازار توسط متقاضی به وکالت از مالک (و به نام مالک)

بازگرداندن سهم به مالک آن

شناسایی سود معامله توسط متقاضی از مابه‌التفاوت این خرید و فروش

فرمول محاسبه‌ی سود متقاضی در فروش تعهدی:

(A – B) × N = سود معامله

A = قیمت خرید
B = قیمت فروش
N = تعداد سهام

مثال: فرض کنید قیمت سهم سیمان ۵۰۰ تومان است؛ طبق تحلیل، پیش‌بینی می‌کنیم قیمت سهم سیمان کاهش خواهد یافت:

۱۰۰۰۰ سهم سیمان را از یکی از سهامداران قرض می‌کنیم.

۱۰۰۰۰ سهم سیمان را با قیمت فعلی (۵۰۰ تومان) می‌فروشیم.

منتظر می‌مانیم تا قیمت سهم سیمان مثلاً پس از ۱۰ روز با ۱۰۰ تومان کاهش، به ۴۰۰ تومان برسد.

۱۰۰۰۰ سهم سیمان را با قیمت ۴۰۰ تومان از بازار خریداری می‌کنیم.

۱۰۰۰۰ سهم سیمان را به صاحب آن (قرض دهنده) برمی‌گردانیم و مابه‌التفاوت این خرید و فروش را به عنوان سود این معامله شناسایی می‌کنیم. ۱۰۰۰۰۰۰=۱۰۰۰۰*(۴۰۰-۵۰۰)

۲-سازوکار فروش استقراضی چیست؟

معمولا فرآیند فروش استقراضی توسط کارگزاری‌ها انجام می‌شود. به این صورت که حتما باید صاحبان سهام درخواست ارائه سهام جهت فروش استقراضی را به کارگزاری ها بدهند تا وارد وضعیت معاملاتی استقراضی ‌شوند. پس از آن صاحبان سهام می توانند تعداد مشخصی از سهام خود را به متقاضیان قرض دهند. برای این‌کار، کارگزاران پس از شناسایی فرد متقاضی، سهام مالک را به متقاضی قرض می‌دهند.

بعد از آن متقاضی نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند، مبلغ حاصل از فروش نزد کارگزار خواهد ماند. شایان ذکر است متقاضی باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار محفوظ داشته باشد تا در صورتی که متقاضی سهام مالک را بازنگرداند از وجه تضمین استفاده شود.

در مدت زمان استقراض مبلغ حاصل از فروش سهام توسط کارگزار سرمایه‌گذاری می‌شود و سود آن پس از کسر کارمزد کارگزار به مالک پرداخت می‌شود. همچنین به منظور ایجاد انگیزه برای متقاضیان و در صورت بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه تمایل مالک سهام مبلغی از سود نیز به متقاضی تعلق پیدا می‌کند.

در پایان اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام نزول پیدا کند همان تعداد سهم را خریداری و تحویل مالک می‌دهد که مابه التفاوت این فروش و خرید، سود متقاضی است. اما اگر قیمت سهم افزایش پیدا کند، متقاضی باید همان تعداد سهم را در قیمتی بالاتر بخرد و تحویل مالک دهد، که در این‌صورت زیان می‌کند.

۳-فروش تعهدی چیست؟

با توجه به این‌که دریافت بهره در دین اسلام حرام است، به دلیل ربوی بودن فروش استقراضی و مشکلات شرعی ایجاد شده، تغییراتی در سازوکار فروش استقراضی ایجاد شده است. این تغییرات در قالب عقد وکالتنامه بین متقاضی و مالک سهام است. به این صورت که سرمایه‌گذار(متقاضی) به وکالت از مالک سهام و با نام مالک، نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند. که به این روش فروش تعهدی گفته می‌شود.

۴-سازوکار فروش تعهدی چیست؟

در این روش همانند فروش استقراضی سهامدار تصمیم می‌گیرد تا کل یا بخشی از سهام خود را جهت انجام معاملات فروش تعهدی در اختیار افراد متقاضی قرار دهد. پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، نوع و تعداد سهام، نرخ تشویقی و دوره تنفس توسط مالک در سامانه تامین ثبت می‌شود.

متقاضیان پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، در سامانه معاملات بر خط، سهام مد نظر را انتخاب کرده و پس از واریز وجه تضمین به حساب کارگزار، نسبت به فروش بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه تعهدی سهم اقدام می‌کنند.

در این روش نیز همانند فروش استقراضی مالک حق برداشت پول حاصل از فروش سهم را در طی مدت معامله، ندارد و باید در روشی از پیش تعیین شده مانند سپرده‌های بانکی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سود ثابت و یا اوراق با درآمد ثابت و… سرمایه‌گذاری و از سود دریافتی آن استفاده کند. البته اگر مالک تمایل داشته باشد می‌تواند مقداری از سود خود را به عنوان مبلغ تشویقی به مالک پرداخت کند.

متقاضی پس از سررسید زمان باید همان تعداد سهام را به مالک باز گرداند. و اگر مالک پیش از موعد درخواست سهام خود را داشته باشد، پس از سپری شدن دوره تنفس که در ابتدا مشخص شده است، سهام به مالک بازگردانده می‌شود. در این روش نیز اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام در زمان سررسید کاهش یابد، متقاضی سود خواهد کرد و در غیر اینصورت زیان می‌کند.

۵-مزایا و ریسک های فروش تعهدی

۶-بازار دوطرفه چیست؟

اکثر بورس­های پیشرفته جهانی دو طرفه هستند ولی همان طور که می دانید تاکنون بورس اوراق بهادار تهران یک بازار یک طرفه بوده است. این در حالی است که،. بازار یک طرفه ایراداتی اعم از کاهش ارزش معاملات و افت نقد شوندگی در دوران رکود دارد. در بازار یک طرفه، معامله گران پس از محاسبه ارزش ذاتی سهام مورد نظر، آن را در قیمت پایین تر خریداری کرده و فقط در صورت افزایش قیمت سهام می­توانند به سود برسند اما، در بازارهای دوطرفه با استفاده از ابزار مالی تحت عنوان فروش استقراضی یا فروش تعهدی می­توان حتی در روند نزولی نیز کسب سود نمود. از دیگر مزایای بازار دوطرفه؛ می­توان به نقدشوندگی بالا، جلوگیری از ایجاد حباب قیمتی سهام و امکان استفاده از ابزار تحلیلی متنوع اشاره کرد.

۷-بازار دوطرفه چه اثری بر بورس می‌گذارد؟

تاثیر ایجاد بازار دو طرفه در بورس منجر به افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارایی بازار سهام خواهد شد، عرضه و تقاضا متعادل می‌شود، در روزهای صعودی بازار از افزایش هیجانی و بیش از حد قیمت‌ها جلوگیری خواهد کرد و در نتیجه مانع از حبابی شدن سهام شرکت‌ها می‌شود. همچنین به معامله‌گران حرفه‌ای بازار این امکان را می‌دهد تا از نتایج ارزیابی‌های خود در هر دو روند صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می‌کند.

اما از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش‌های سنگین بورس باید نظارت کامل و کنترل‌های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس ایران صورت گیرد. زیرا اگر محدودیتی ایجاد نشود می‌تواند شدت سقوط قیمت‌ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت‌ها بیشتر می‌شود.

بازار دو طرفه در فارکس (Two-Sided Market) چیست؟

بازار دو طرفه چیست؟ بازار دو طرفه در فارکس یکی از عمده‌ترین دلایلی است که این بازار را برای همه جذاب کرده است. در واقع امروز به جز فارکس بسیاری از بازارهای سرمایه‌ای به شکل دو طرفه معامله می‌شوند؛ یعنی شما در این بازار هم از صعود قیمت‌ها و هم از افت قیمت‌ها سود می‌برید.

یکی از معایبی که به بازار بورس ایران وارد می‌دانند این است که این بازار یک بازار یک طرفه است و تنها باید در صعود قیمت‌ها از آن سودآوری داشت. این موضوع باعث شده است که تمام سهامداران تنها در یک‌طرف بازار حضور داشته باشند و از ریزش قیمت‌ها بترسند. درحالی‌که در یک بازار دوطرفه مانند بازار دو طرفه در فارکس وقتی شما می‌توانید از سقوط قیمت‌ها هم کسب درآمد و سودآوری داشته باشید چرا آن را انجام ندهید؟ پس تنها در یک سمت بازار قرار نمی‌گیرد و در زمان سقوط بازار هم سود خودتان را از بازار خارج می‌کنید.

اما از آن جایی که بازارهای ایران یک طرفه است و عملاً ما بازار دو طرفه در اقتصاد خود نداریم. شاید کمی برای ما عجیب باشد که چگونه ممکن است یک بازار در زمان سقوط هم سودآور باشد. به معنی بهتر کلمه بازار دو طرفه فارکس چیست؟ ما در این مقاله قصد داریم به این سؤال پاسخ دهیم و بگوییم که بازار دو طرفه در فارکس چه سودآوری خوبی می‌تواند برای ما داشته باشد. با ما همراه باشید.

بازار دو طرفه فارکس چیست؟ (توضیحی بر بازار دو طرفه در فارکس)

برای درک بازار دو طرفه در فارکس بهتر است یک مثال بزنیم. شما می‌دانید که طلا قرار است افزایش قیمت خوبی داشته باشد. از این رو با خرید طلا و نگهداری از آن منتظر این موقعیت می‌شوید که طلا افزایش قیمت داشته باشد تا آن را در موقعیتی مناسب به فروش برسانید.(در ادامه مقاله کمیسیون در فارکس را هم بخوانید)

از این رو شما به خوبی در این بازار به صورت یک طرفه سود کسب کردید؛ اما در بازار دو طرفه شما می‌توانید از سقوط قیمت طلا هم سودآوری داشته باشید؛ یعنی از نمادهای بازار دو طرفه این است که بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه شما بر اساس پیش‌بینی نزول قیمت دست به معامله می‌زنید. این معامله در واقع یک قرارداد فروش است. شما می‌دانید که قرار است قیمت طلا از ۱۰ دلار به ۵ دلار سقوط کند. از این رو قراردادی تعیین می‌کنید که طی آن شما متعهد می‌شوید که طلا به قیمت ده دلار را به خریدار بفروشد.

پس وقتی قیمت طلا به ۵ دلار رسید، شما عملاً ۵۰ درصد سود در این قرارداد فروش خود خواهید داشت. این روند را باعث ایجاد بازار یک طرفه و دو طرفه شده است. سود در هر دو طرف بازار (در سقوط و صعود) از نمادهای بازار دو طرفه محسوب می‌شود.(در ادامه مقاله لیست جفت ارزهای فارکس را هم مطالعه کنید)

بنابراین در بازار دو طرفه در فارکس هم شما می‌توانید از افزایش قیمت‌ها سود ببرید و هم از سقوط آن‌ها! از این رو این بازار برای همیشه می‌تواند برای شما سودآور باشد. به شرطی که بدانید دقیقه چه‌کار می‌کنید و قرار است از کجا به کجا برسید. شاید این سؤال برای شما ایجاد شود که در معاملات دو طرفه در فارکس یا هر بازار دیگر آیا کسی پیدا می‌شود که خریدار این گونه قراردادهای فروش باشد؟ طبق آموزش معاملات دو طرفه باید گفت که بله! چرا که همان‌گونه که فردی در اوج قیمت حاضر به خرید سهام می‌شود، در حالت سقوط بازار نیز حاضر به بستن قرارداد فروش می‌شود.

این بازار دو طرفه در فارکس را جذاب کرده است. البته نقدشوندگی بالا جفت ارزها در بازار دو طرفه در فارکس می‌تواند مزید بر علت شود و عملیات قرارداد فروش را سریع‌تر وراحت تر کند؛ اما این تمام داستان نیست. هنوز مسیر ادامه دارد. در ادامه می‌خواهیم معاملات دو طرفه در فارکس را بیشتر بشناسیم.

مزایا و معایب بازار یک طرفه و بازار دو طرفه چیست؟

به طور کلی می‌توان گفت که بازار دو طرفه در فارکس مزایای بسیار بیشتری نسبت به بازارهای یک طرفه دارد. برای درک این موضوع به معایب بازار یک طرفه دقت کنید:

۱- همان‌طور که در بالاتر گفتیم بازار بورس اگر بخواهد یک طرفه باشد، همه در یک سمت آن قرار می‌گیرند. از این رو در زمان‌هایی که کسی به عنوان خریدار در بازار حضور ندارد، همه چیز قفل می‌شود؛ زیرا خریدار می‌داند که قرار است قیمت پایین‌تر بیاید و برای همین موضوع حاضر به خرید سهم نیست. این باعث ایجاد کود در بازار می‌شود؛ اما در بازار دو طرفه در فارکس هر دو طرف می‌تواند سودآوری خود را داشته باشد که همین عامل باعث حرکت در بازار بورس می‌شود.

۲- بازارهای یک طرفه همیشه به عنوان یک بازار مقطعی مطرح می‌شوند؛ یعنی هیچ‌گاه پول در این بازارها به صورت دائمی وجود ندارد. تنها در مقطعی سرمایه‌ای وارد بازار می‌شود و بعد از سود این سرمایه از افزایش قیمت‌ها از بازار خارج می‌شود؛ اما در بازار دو طرفه در فارکس این اتفاق نمی‌افتد.

۳- همان‌طور که مشخص است وقتی بازاری مانند بازار دو طرفه در فارکس نباشد، ریسک نقدشوندگی افزایش پیدا می‌کند؛ زیرا در زمان سقوط بازار خریداری پیدا نمی‌شود و این باعث بلوکه شدن سرمایه سهامدار می‌شود.

۴- از طرفی دیگر یادتان باشد در بازار دو طرفه در فارکس یا سایر بازارهای دوطرفه هیچ‌گاه طرف فروشنده اجازه افزایش بیش‌ازاندازه قیمت‌ها را نمی‌دهد؛ زیرا می‌داند که در این صورت بازار دچار حباب می‌شود و سود بیشتری سمت خریدار اتفاق می‌افتد. از این رو عملاً یک نوع تعادل میان عرضه و تقاضا به وجود می‌آید.

شاید برای شما جالب باشد بدانید که در ایران نیز برخی از بازارهای سرمایه‌ای مانند بازار دو طرفه در فارکس، به شکل دو طرفه هستند. بازار آتی بورس کالا یکی از انواع این بازارها می‌باشند. البته به دلیل عمق کم بازار و اطلاعات کم سهامدار عملاً نشانه‌هایی از بازار دو طرفه در آن دیده نمی‌شود.

معاملات دو طرفه چیست ؟ (توضیح عملی)

به عنوان آموزش معاملات دو طرفه بهتر است مثالی عملی‌تر از بازار دو طرفه در فارکس بزنیم. فرض کنید شما می‌دانید که در بازار دو طرفه در فارکس یا سایر بازارها سهمی مانند اپل قرار است از ۹۰ دلار به ۶۰ دلار برسد. از این رو با کارگزار خود تماس می‌گیرید و درخواست قرض ۱۰۰ سهم اپل می‌کنید.

این سهم‌ها را شما نمی‌خرید بلکه آن‌ها را قرض می‌گیرد. از این رو هزینه‌ای برای آن‌ها پرداخت نمی‌کنید. شما این ۱۰۰ سهم را در قیمت ۹۰ دلار می‌فروشد و حساب شما به‌اندازه ۹ هزار دلار شارژ می‌شود؛ اما شما حق برداشت از این پول را نخواهید داشت. حال چند ماه گذشته است و قیمت اپل به ۶۰ دلار رسیده است. حال شما به خرید ۱۰۰ سهم اپل باید قرض خود را به کارگزاری پرداخت کنید. در این حالت شما ۶ هزار دلار هزینه می‌کنید در حالی که حساب آزاد شده شما ۹ هزار دلار خواهد بود. در این حالت شما از بازار دو طرفه در فارکس سود برده‌اید.

این مثال عملی از بازار دو طرفه در فارکس به عنوان آموزش بازار دوطرفه بورس می‌تواند محسوب شود. در واقع شما در بازار دو طرفه در فارکس کار خاصی انجام نمی‌دهید. تعدادی سهامی را که می‌دانید سقوط قیمتی خواهد داشت را قرض می‌گیرد و آن‌ها را در بازار می‌فروشید. هزینه فروش شما مادامی که سهم های بازار دو طرفه (همان سهم مذکور) را به حساب کارگزاری یا بروکر برنگردانید بلوکه خواهد ماند.

حال شما در زمان سقوط بازار هر وقت که احساس کردید بهترین زمان خرید می‌باشد به تعداد قرض خود سهام خریداری می‌کنید و با بازگشت آن به بروکر هزینه بلوکه شما آزاد می‌شود. در بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه این نوع بازار دو طرفه در فارکس سود شما در سقوط بیشتر بازار است! البته باید تحلیل درستی از بازار وجود داشته باشد و البته آموزش بازار دوطرفه بورس می‌تواند شما را برای این نوع معاملات در بازار دو طرفه در فارکس آماده کند.

انتهای سخن از بازار دو طرفه در فارکس

به طور کلی می‌توان گفت که بازار دو طرفه در فارکس از خاص‌ترین و جذاب‌ترین بازارهایی است که هر انسان و سرمایه‌گذاری دوست دارد در آن حضور داشته باشد. در واقع در این بازار دو طرفه در فارکس هرچه قدر که تحلیل شما بیشتر و بهتر باشد سودآوری شما نیز بیشتر است. سهم های بازار دو طرفه اصولاً نقد شوندگی بسیار بالاتری دارند.

ازاین‌روست که بازار دو طرفه بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه در فارکس کمتر دچار رکود و یا حباب می‌شود. اگر یادتان باشد بازار بورس ایران چند وقتی را درگیر حباب و چند وقتی را درگیر رکود بود، به خاطر این‌که مانند بازار دو طرفه در فارکس نیست و نمی‌تواند سهامداران را راضی به خرید سهم‌هایی کند که در حال سقوط هستند.

از این رو اگر می‌خواهید همیشه در سود باشید، بازار دو طرفه در فارکس را آموزش ببینید و وارد آن شوید. شما می‌توانید موفق شوید اگر خودتان بخواهید، بازار دو طرفه در فارکس منتظر شماست.

بازار دوطرفه (Two-Sided Market)

بازار دوطرفه (به انگلیسی Two-Sided Market) به حالتی اطلاق می‌شود که هم خریداران و هم فروشندگان، با درخواست خرید (bid) یا پیشنهاد فروش (ask)، می‌توانند کالا یا خدمتی را با هم مبادله کنند.

وقتی چنین اتفاقی می‌تواند بیفتد که دو گروه کاربران با هم از طریق یک واسطه یا پلتفرم تعامل کنند و هر دو از مزایای این کار منتفع شوند. به بازار دوطرفه در انگلیسی عبارت‌های «two-way market» یا «two-sided network» هم گفته می‌شود.

بازار دوطرفه در انواع مختلفی از صنایع و شرکت‌ها وجود دارد. برای مثال این مسئله را می‌توان در رابطه بین بازارگردان‌ها (market-makers) و خریداران و فروشندگان سهام دید.

بازارگردان باید در هر اوراق یا سهامی که در آن بازارگردانی کرده و به عنوان واسطه ایفای نقش می‌کند، هم درخواست خرید و هم پیشنهاد فروش ثبت نموده و هر دو را هم‌زمان مدیریت کند.

این مفهوم در مقابل بازار یک‌طرفه (one-sided market) قرار می‌گیرد که در آن فقط درخواست خرید یا پیشنهاد فروش وجود دارد.

برای توضیح بیشتر و آشنایی کامل‌تر با بازار دوطرفه، با ادامه این مقاله همراه باشید.

مروری بر نکات مهم

• بازار دوطرفه بازاری است که هم‌زمان هم خریداران و هم فروشندگانی برای معامله یک دارایی، کالا یا خدمت در دسترس‌اند و وجود دارند.
• بیشتر صرافی‌های سهام (مثل بازار بورس نیویورک)، نمونه‌هایی از بازار دوطرفه هستند که شرکت‌کنندگان آن می‌توانند آزادانه به خرید یا فروش بپردازند.
• گاهی اوقات بازارگردان‌ها در بازار حاضر می‌شوند. آن‌ها به طور هم‌زمان درخواست‌های خرید و پیشنهادات فروش را در بازار ایجاد می‌کنند تا نقدشوندگی بازار دوطرفه را فراهم کنند.

بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه

بازارهای دوطرفه بازارهایی هستند که شرکت‌کنندگان آن می‌توانند با استفاده از امکان فروش استقراضی (short)، از کاهش قیمت دارایی مربوطه نیز کسب سود کنند.

فروش استقراضی به این معناست که وقتی کسی پیش‌بینی کاهش قیمت را دارد، دارایی مورد نظر را در قیمت فعلی از کسی قرض می‌گیرد و آن را می‌فروشد. سپس وقتی قیمت کاهش پیدا کرد دوباره آن را می‌خرد و قرض‌اش را پس می‌دهد.

در مقابل چنین امکانی در بازارهای یک‌طرفه وجود ندارد. در چنین بازارهایی، افراد تنها می‌توانند از افزایش قیمت سود کنند؛ چرا که حتماً باید آن دارایی را از قبل خریده باشند. در این صورت اگر قیمت دارایی رو به کاهش باشد، دارنده تنها می‌تواند آن را بفروشد که جلوی ضرر خود را بگیرد.

بنابراین افراد در بازارهای دوطرفه از این مزیت برخوردارند که هم از روند صعودی بازار و هم از روند نزولی آن کسب سود کنند.

در حال حاضر، در بازار سهام ایران چنین امکانی وجود ندارد اما در ابزارهای مشتقه آتی کالا و اختیار معامله کالا و سهام، بازار دوطرفه داریم و در این بازارها می‌توانید از روند قیمتی صعودی یا نزولی، در صورت پیش‌بینی درست، سود کسب کنید.

درک بازارهای دوطرفه

بازار دوطرفه شامل خریداران و فروشندگان به صورت هم‌زمان است؛ یعنی شرکت‌کنندگان می‌توانند از سایر بازیگران بازار بخرند یا به آن‌ها بفروشند.

برای این کار گاهی از بازارگردان‌ها یا همان بازارسازها استفاده می‌شود تا در هر دو سمت بازار به طور هم‌زمان، ایجاد قیمت کنند.

بازار دوطرفه می‌تواند با ساده‌سازی و تسریع تراکنش‌ها و معاملات و همچنین کاهش هزینه مبادله برای طرف‌های مختلف آن، ایجاد ارزش کند. وقتی که یک بازار دوطرفه رشد می‌کند، پلتفرم‌های موفق هم توانایی این را می‌یابند که بیشتر پیشرفت کنند و خودشان را نشان دهند.

از طرف دیگر کاربران که می‌بینند بازار، پتانسیل رشد را دارد و در حال بزرگ‌تر شدن است، برای دسترسی به پلتفرم، حاضر به پرداخت قیمت بالاتری می‌شوند.

بازارهای دوطرفه نسبت به بازارهای یک‌طرفه سنتی که اغلب در کسب‌وکارهای تولیدمحور و خدمات‌محور یافت می‌شوند مزیت دارند؛ چرا که بازارهای یک‌طرفه با رشد بازار و جذب مشتری، کاهش سود و بازده را تجربه خواهند کرد.

بازار دوطرفه اغلب با رابطه‌ای که کاربران با پلتفرم بازار دارند تعریف می‌شود. این رابطه به طور خاص در مسئله قیمت‌گذاری دیده می‌شود. افرادی که روی کار پلتفرم نظارت می‌کنند، باید تعادل را بین دو طرف شبکه برقرار نمایند.

نکته قابل توجه در این مورد این است که ایجاد هر گونه تغییری در یک سمت بازار، قیمت‌گذاری طرف دیگر را هم دست‌خوش تغییر می‌کند؛ به این مسئله، «اثر تشک آبی یا waterbed effect» گفته می‌شود.

این اصطلاح در واژه‌نامه جامع بورسینس منتشر شده است.سایر اصطلاحات و واژه‌های اقتصادی و مالی را ببینید .

قصد شروع سرمایه‌گذاری در بورس را دارید؟ اولین قدم این است که افتتاح حساب رایگان را در یکی از کارگزاری‌ها انجام دهید:

برای سرمایه‌گذاری و معامله موفق، نیاز به آموزش دارید. خدمات آموزشی زیر از طریق کارگزاری آگاه ارائه می‌شود:

بازار یک طرفه و بازار دو طرفه

در یک نوع تقسیم‌بندی، بازار را به دو دسته تقسیم می‌کنند: بازارهای یک طرفه و بازارهای دو طرفه. در بازارهای یک طرفه مانند بازار بورس ایران افراد صرفا می‌توانند با سرمایه خود سهامی را بخرند و بعد از گذشت زمان سهامی را که از قبل خریداری کرده‌اند را با سود یا ضرر بفروشند. اما در بازارهای دو طرفه نظیر بازار سهام آمریکا یا کانادا افراد می‌توانند علاوه بر خرید سهم، در جهت معکوس بازار اقدام به فروش سهام نیز نمایند. به فروش سهم در جهت معکوس بازار فروش استقراضی (Short Selling) نیز گفته می‌شود. در واقع افراد سهامی را می‌فروشند که از قبل آن را نداشته‌اند! و از کاهش قیمت‌‌ها سود می‌کنند. ممکن است در ابتدا این بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه جمله کمی مبهم و گیج کننده باشد. در ادامه با توضیح مثال این مطلب را بیشتر توضیح خواهیم داد.

فرض کنید شما سهام شرکت گوگل را در بازار سهام آمریکا خریداری کرده اید. اگر قیمت این سهام رشد کند شما هم سود می‌کنید و اگر کاهش پیدا کند شما نیز ضرر می‌کنید؛ این کل داستان بازارهای یک طرفه هست که بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه شما صرفا فقط از افزایش و گران شدن سهام می‌توانید سود کنید و متنفع شوید. یعنی معامله گران فقط می‌توانند در سهام‌‌‌هایی که رشد قیمت دارند سود کنند. در این مثال در صورتی که شما سهم گوگل را در قیمت ۱۱۰۰ دلار خریداری می‌کردید، با افزایش قیمت سهم گوگل، شما نیز وارد منطقه سود می‌شدید و می‌توانستید با فروش آن در قیمت ۱۳۰۰دلار، ۲۰۰دلار سود نمایید. اگر در همین مدت قیمت سهم گوگل کاهش می‌یافت، شما نیز ضرر می‌کردید.

در بازار‌‌‌‌های دو طرفه شما می‌توانید هم از خرید سود کنید هم از فروش (Short Selling). فرض کنید نظرتان این است که سهام شرکت اپل (با توجه به شیوع ویروس کرونا)، دچار ریزش می‌شود و قیمت آن کاهش خواهد یافت، لذا می‌توانید سهام شرکت اپل را بفروشید (Short Selling) و در صورت کاهش قیمت آن، سود ببرید. در این حالت شما هرگز از قبل سهام اپل را نداشته‌اید و به تعبیری مال و جنس نداشته را فروخته‌اید.

البته همیشه اخبار منفی به معنی کاهش ارزش سهام شرکت‌‌ها نیست و این موضوع به فعالیت شرکت نیز بستگی دارد. به عنوان مثال با شیوع ویروس کرونا شرکت‌‌‌هایی مانند مک دونالد و استارباکس مجبور به تعطیل کردن شعب خود هستند و این عمل موجب کاهش درآمد این شرکت‌‌ها می‌شود. در نیتجه می‌توان گفت که در این شرایط (Short Selling) این دو سهم منطقی است. اما در همین زمان که بسیاری از افراد مجبور به دورکاری هستند و می‌بایست کارها و جلسات خود را از منزل انجام دهند، سهام شرکتی مانند ZOOM که خدمات برگزاری آنلاین جلسات و کلاس‌‌‌‌های آموزشی را می‌دهد می‌تواند رشد خوبی داشته باشد و نباید در این سهم اقدام به (Short Selling) کرد. معامله گران با تحلیل بازار بهترین گزینه‌‌‌‌های سرمایه‌گذاری را انتخاب می‌کنند.

نکته: همان طور که در بازارهای یک طرفه وقتی سهامی را می‌خرید و صعود می‌کند شما نیز سود می‌کنید و اگر نزول کند شما نیز ضرر می‌کنید، در بازارهای دو طرفه هم اگر سهامی را بفروشید و قیمت افت کند شما سود می‌کنید و اگر قیمت بالا برود شما ضرر می‌کنید.

چهار واژه مهم درمورد بازارهای دو طرفه عبارتند از:

Long: اگر برای ورود به معامله خرید، سهام یا کالایی را خریداری کنید، به آن Long می‌گویند. یعنی از قبل موقعیتی نداشتید اما اکنون یک معامله خرید را باز کرده‌اید.

Short: اگر برای ورود به معامله فروش، سهام یا کالایی را بفروش برسانید، به آن Short می‌گویند. یعنی از قبل موقعیتی نداشتید اما اکنون یک معامله فروش را باز کرده‌اید.

Buy: اگر در معامله‌ای فروش انجام دادید (Short) حالا برای خارج شدن از معامله باید Buy بزنید. یعنی با یک خرید، معامله فروش خود را ببندید.

Sell: اگر در معامله‌ای خرید انجام دادید (Long) حالا برای خارج شدن از معامله باید Sell بزنید. یعنی با یک فروش، معامله خرید خود را ببندید.

در نتیجه معامله‌گران بازارهای مالی برخلاف تصورات مردم عادی این روزهای نه تنها نارحت از دست دادن سرمایه‌‌‌‌های خود نیستند بلکه، با خوشحالی اقدام به معامله در جهت عکس بازار می‌کنند و با (Short Selling) گرفتن در موقعیت‌ها، از ریزش‌‌‌‌های این بازار نهایت بهره و سود را می‌برند. جمله معروفی در بین معامله‌گران بازار وجود دارد که بیان می‌دارد: پرسودترین زمان معامله در بازار زمانی است که، بازار پر از خبر باشد؛ فرقی ندارد این خبر خوب باشد یا بد. با اخبار مثبت، معامله‌گران سهام‌‌ها را می‌خرند و با خبر‌‌‌‌های منفی در جهت عکس بازار اقدام به فروش (Short Selling) سهام می‌نمایند.

جهت دسترسی به مطالب آموزشی تحلیل تحکینال و تحلیل بنیادی کیک کنید.

بازار دوطرفه چیست

بازارها برای بقا نیازمند مشتریان و مخاطبان وفادار هستند و چنانچه منافع مشتریان یک بازار تامین نشود بی‌شک درصدد حذف آن از اهداف خود برخواهند آمد.

بازارهای مالی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و اگر ابزار مناسب برای بهره‌گیری از ظرفیت یک بازار مالی در اختیار معامله‌گران قرار نگیرد، به دنبال خروج از آن خواهند بود.

به گزارش تین نیوز به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد، بازار سرمایه طی ماه‌های گذشته پس از رشدی سریع و حبابی، اصلاحی فرسایشی را تجربه کرد. در این شرایط ضعف زیرساخت‌ها و عدم توسعه نهادی و ابزاری این بازار بیش از هر زمان دیگر خود را نشان داد. در این میان تصمیماتی مقطعی همچون تزریق پول، ایجاد دامنه نوسان نامتقارن، تغییر در زمان پیش‌گشایش، حذف نوسان‌گیری روزانه و مانند اینها، نتیجه‌ای جز دامن زدن به بحران سقوط بورس و تشدید خروج پول از بازار سرمایه در پی نداشت.

ضمن اینکه ابزارهای تحلیل از جمله تحلیل تکنیکال نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای قابل اتکا در بازارهای مالی در دوران صعود و نزول بورس رنگ باخت و بی‌اثر واقع شد.

در حالی که اجرای فروش استقراضی نه تنها در دوره بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه ریزش بازار به آسانی و بدون صرف منابع می‌توانست رسیدن به تعادل و تغییر روند را در بازار رقم بزند، بلکه در دوران رشد سریع شاخص نیز می‌توانست از ایجاد حباب در بازار جلوگیری کند.

اما اینکه چرا فروش استقراضی یا همان ابزار ایجاد بازار دوطرفه که جذابیت دائمی را برای فعالان بازارهای مالی در سراسر دنیا به همراه دارد با وجود رفع موانع فقهی کنار گذاشته شده است؟

معامله‌گران؛ پای ثابت رفت و برگشت بازارها

بازارهای مالی در دنیا در صعود و نزول همواره هوای فعالان خود را دارند؛ به طوری که نه تنها در افزایش قیمت، بلکه در کاهش قیمت نیز به معامله‌گران سود می‌رسانند. به این صورت که در روند نزولی بدون اینکه سهمی در اختیار داشته باشند آن را به فروش می‌رسانند، اما متعهد می‌شوند در آینده آن سهم را خریداری کرده و به تعهد خود عمل کنند و از این طریق به میزان کاهش قیمت از معامله کسب سود می‌کنند.

اما این ابزار با وجود تجربه طولانی در بازارهای مالی دنیا به دلیل نقض قوانین بیع و عدم امکان فروش مالی که در اختیار متبایعین (طرفین قرارداد) نیست، از همان ابتدای مطرح شدن در سازمان بورس با مخالفت کمیته فقهی این سازمان مواجه شد و واحد تحقیق و توسعه سازمان را به صرافت راهکاری برای تامین نظر این کمیته انداخت.

بد و خوب فروش استقراضی

همایون دارابی، فعال بازار سرمایه درخصوص ابزار فروش استقراضی و اجرای آن در بازار سرمایه کشور گفت: معاملات استقراضی یکی از روش‌های معاملاتی است که در آن سرمایه‌گذار با امید به بهره‌مندی از روند کاهشی آتی بازار اقدام به قرض گرفتن و فروش دارایی کرده و پس از افت قیمت، مجددا دارایی را خریده و به قرض‌دهنده بازمی‌گرداند.

پس از تامین نظر کمیته فقهی سازمان بورس اجرای این ابزار و دیگر ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه اجازه شرعی دریافت کرد و قابل اجرا شد.

وی درخصوص دلایل اجرایی نشدن این ابزار پس از تایید کمیته فقهی خاطرنشان کرد: مشکلات موجود در اجرای این ابزار در بورس کشور به چند دلیل کلی بازمی‌گردد؛ نخست اینکه همواره محدودیت‌ها و کمبودهای نرم‌افزاری چه در اجرای معاملات و چه در ثبت آنها در صورت‌های مالی فعالان حقیقی و حقوقی بازار وجود دارد.چراکه در حال حاضر این نرم‌افزارها تنها در اختیار یک شرکت خدمات کامپیوتری خارجی است و در دسترس همگان نیست.

این فعال بازار سرمایه وجود برخی محدودیت‌های داخلی را دلیل دیگر اجرا نشدن ابزار فروش استقراضی عنوان کرد و گفت: مشکل بزرگ‌تر عدم روان بودن معاملات در بورس تهران به دلیل وجود دامنه نوسان و حجم مبنا است که ریسک بازارهای یک‌طرفه و دوطرفه انجام این معاملات را تشدید می‌کند.

به عنوان مثال اگر فروشنده اوراق استقراضی بتواند هر لحظه دارایی خریداری‌شده و موقعیت آن را ببیند، باز هم ممکن است به دلیل تشکیل صف خرید و سفارش باز خود در پوزیشن فروش متحمل زیان شدید شود.

زیان نامحدود در کمین ناشران

دارابی معایب اجرای معاملات فروش استقراضی را محدود به این دو دلیل ندانست و اظهار کرد: مشکل سوم این است که در مورد معاملات آپشن سود ناشر این اوراق محدود ولی زیانش نامحدود است؛ مانند حالتی که در Short Squeeze‌ها (فشار پوزیشن استقراضی) دیده شد و زیان‌های چند میلیارد دلاری برای معامله‌گران محقق شد.

وی وجود چالش استفاده از ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی را محدود به ایران ندانست و یادآور شد: در سطح بین‌الملل نیز استفاده از این ابزارها با چالش‌های جدی مواجه است. رفتار اخیر شورت اسکوئیزرها نشان داد افزایش استفاده از ابزارهای مشتقه به‌خصوص در سمت فروش می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

در پدیده‌هایی مثل حمله گروه‌های سهامداری پلت‌فرم شبکه اجتماعی، سرمایه‌گذاران فروشنده استقراضی در نمادهایی نظیر گیم استاپ با زیان‌های بسیاری مواجه شدند که نشان می‌دهد این ابزار در حالت‌های حدی استفاده می‌تواند حتی به آشفتگی بیشتر بازار منجر شود.

دارابی افزود: در همین حال در بحران ۲۰۰۸ نیز شدت بدبینی به بازار و فروش‌های استقراضی گسترده موجب ممنوعیت استفاده از این ابزار شد. لذا هر چند در حالت عادی دوطرفه شدن بازار، امکان خرید و فروش همزمان می‌تواند به مهار بیشتر ریسک منجر شود، اما در مواردی این ابزار می‌تواند به وضعیت‌های آشفته‌تر منجر شود.چراکه استفاده از این ابزارها نیازمند کنترل دقیق‌تر است.

وی با اشاره به زیان نزدیک به ۲۰میلیارد دلاری در گیم استاپ صندوق‌ها در آمریکا در پوزیشن فروش تصریح کرد: چنین زیانی در کشور ما قابل قبول نیست و حتی یک صدم این رقم نیز می‌تواند تمام دستگاه‌های نظارتی را در مورد یک نهاد مالی دولتی یا عمومی به واکنش وادار سازد. در ایران چون اکثر فعالان بزرگ بازار سرمایه دولتی هستند اگر یک زیان بزرگ به ناشر وارد شود توجیه کردن دلایل آن بسیار دشوار است.

بازار دو طرفه؛ تنها راه پیش رو

اما مهدی سوری، تحلیلگر و مدرس بازار سرمایه با اشاره به نتایج مطلوب و تجربه‌های مثبت بازارهای مالی در دنیا در اجرای دوطرفه معاملات در بازارهای مالی گفت: ابزارهای استاندارد زیادی در بازارهای مالی دنیا هستند که هنوز در بازار ما مورد استفاده قرار نگرفته است. همین مساله سبب بروز فاصله در استاندارد بازار ما با بازارهای جهانی شده است.

وی در ارزیابی زمان ورود ابزاری همچون فروش استقراضی به گردونه معاملات در شرایط کنونی خاطرنشان کرد: نزدیک شدن بازار ما به بازارهای جهانی چه در دوران رونق و چه در دوران رکود اتفاقی مثبت است؛ چراکه ضعف نبود ابزارهای دو‌طرفه در بازار سرمایه ما همواره قابل لمس است.

سوری یادآور شد: در حال حاضر برخی اوراق اختیار خرید و اوراق اختیار فروش در بازار وجود دارد، اما به دلیل پایین بودن تنوع این اوراق عمق این بازار بسیار کم است. این در حالی است که به دلیل مدل قرارداد این نوع اوراق بسیاری از کارگزاری‌ها ریسک آن را نمی‌پذیرند و همین مساله سبب شده تا این نوع اوراق برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای جذاب نباشد و بازار آن نیز به دلیل عدم استقبال حرفه‌ای‌ها عمق پیدا نکند.

این کارشناس بازار سرمایه با مرور تلاش‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر برای دو طرفه کردن بازار تصریح کرد: در حال حاضر اجازه اجرای فروش استقراضی با مدل استاندارد خود به دلایل ایرادات فقهی داده نشده است و اقدامات صورت گرفته برای اجرای این ابزار با مدل موجود در بازارهای جهانی متفاوت است. اما رویه مسلم این است که بازار ما نیز دیر یا زود ناچار به پذیرش ابزارهای استاندارد است.

وی اضافه کرد: حتی اگر با تغییرات فقهی و اجرای آن در قالب عقود اسلامی این ابزارها به کار گرفته شود، باز هم از عدم بهره‌گیری آنها به مراتب بهتر است و آسیب کمتری را متوجه بورس کشور می‌کند. ما در آینده چاره‌ای جز اجرای این روش‌ها نخواهیم داشت و تا زمانی که ابزارهای لازم در بازار سرمایه ما فعال نشود، رسیدن به تعادل و مسائلی همچون پوشش ریسک سهامداران مهجور باقی خواهد ماند.

آشنایی با معاملات دوطرفه

بازار دو طرفه به بازاری گفته می‌شود که سهامداران آن زمانی که انتظار اصلاح یا افت قیمتی یک سهم را دارند می‌توانند فروش استقراضی انجام دهند؛ یعنی بدون اینکه سهمی داشته باشند می‌توانند آن را به فروش برسانند و متعهد شوند که در زمانی مشخص در آینده سهم آن شرکت را خریده و به قرارداد عمل کنند. فرض کنید قیمت یک سهم ۲۰۰ تومان است و شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت آن در آینده کاهش یافته و به ۶۰ تومان خواهد رسید.

در شرایط عادی شما امکان کسب سود از این پیش‌بینی نخواهید داشت؛ اما در قالب فروش استقراضی و بازار دوطرفه می‌توانید این سهم را بدون اینکه ابتدا آن را بخرید طبق قراردادی آن به فروش برسانید و متعهد شوید که در آینده سهام مذکور را تحویل دهید. حال اگر قیمت سهم نزولی شود و به ۶۰ تومان برسد شما می‌توانید با خرید آن در بازار به قیمت ۶۰ تومان و تحویل آن طبق قرارداد، مبلغ ۲۰۰ تومان از خریدار دریافت کنید و سود کسب کنید. علاوه بر کسب بازدهی مزایای دیگری نیز برای بازارهای دوطرفه می‌توان برشمرد.در واقع در بازارها یا بورس‌های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد که می‌توان از نزول قیمت سهام سود کرد.

حال این حالت را با بازار یک طرفه مقایسه کنید. فرض کنید شما سهام شرکت a را به قیمت ۲۰۰ تومان خریداری کرده باشید، حال اگر قیمت سهام افزایش پیدا کند شما هم به سود خواهید رسید و در صورت کاهش قیمت کمتر از مبلغ خریداری شده شما وارد زیان می‌شوید. پس در بازارهای یک طرفه شما باید سهام را ارزان بخرید و بعد گران بفروشید تا سود به‌دست آورید.

اما در بازار دوطرفه هم می‌توانید از افزایش قیمت در هنگام خرید یک سهام هم هنگام کاهش قیمت در زمان فروش سهام، سود کسب کنید. فعالان قدیمی بورس که دوران رکود بازار را چشیده‌اند، بیشتر می‌توانند به مزایای بازار دوطرفه واقف باشند.

از جمله معایب یک بازار یک‌طرفه می‌توان به زمان‌بر شدن دوران رکود، خروج سرمایه‌ها در فاز اصلاحی، کاهش محسوس نقدشوندگی و ایجاد حباب در دوره‌های رونق اشاره کرد. این در حالی است که در یک بازار دوطرفه می‌توان از مزایایی همچون امکان کسب بازدهی در ریزش بازارها، پررنگ شدن نقش تحلیل در تصمیمات سرمایه‌گذاری، جلوگیری از ایجاد حباب در بازار و سهام شرکت‌های مختلف، کارآ شدن ابزار تحلیل تکنیکال و استفاده از ابزارهای کمکی که در دنیا استفاده می‌شود و افزایش شدید نقدشوندگی در بورس بهره جست. در حال حاضر، در بازار مشتقات شاهد بازار دوطرفه هستیم. بازار معاملات آتی بورس کالا و بازار اختیار سهام و کالا دو بازاری است که فرآیند دوطرفه‌سازی بازار کامل پیاده شده است اما به دلیل عمق کم این بازارها و عدم شناخت فعالان حوزه سرمایه‌گذاری، چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند.