ضريب همبستگي ارزها

اکبر آقا همسایه ماست. و متاسفانه بنابر دلایلی عجیب، ما در خانه زندانی شده‌ایم و هیچ خبری از دنیا نداریم. فقط یک روزنه کلید روی درب وجود دارد که هر روز می‌توانیم رفت و آمد اکبر آقا را از آن روزنه ببینیم. در چنین شرایطی، با توجه به نوع لباسی که او پوشیده است، می‌توانیم حدس‌هایی درباره آب و هوای بیرون بزنیم. مثلا اگر با تیشرت بیرون برود، نتیجه می‌گیریم که هوا گرم است و اگر شال و کلاه کند، انتظار هوای سرد داریم.

قیمت‌های کریپتو همگام با سهام بیشتر می‌شوند و خطرات جدیدی را به همراه ضريب همبستگي ارزها ضريب همبستگي ارزها دارند

ارتباط زیادی بین دارایی های مجازی و بازارهای مالی وجود دارد . دارایی هایی مانند رمز ارزها دیگر در حاشیه سیستم مالی نیستند.

رمز ارزهایی مانند بیت کوین از یک طبقه دارایی مبهم با تعداد کمی از کاربران به بخشی جدایی ناپذیر از انقلاب دارایی های دیجیتال تبدیل شده اند و نگرانی های مربوط به ثبات مالی را افزایش داده اند.

ارزش بازار این دارایی های جدید از 620 میلیارد دلار در سال 2017 نزدیک به 3 تریلیون دلار در نوامبر افزایش یافت که با وجود نوسانات بالا، محبوبیت فزاینده آن در بین سرمایه گذاران خرده فروشی و نهادی یکسان بوده و مجموع ارزش بازار به حدود 2 تریلیون دلار عقب نشینی کرده بود که همچنان نشان دهنده افزایش تقریباً چهار برابری از سال 2017 است.

بر اساس تحقیقات جدید صندوق بین‌المللی پول، همبستگی رمز ارزها با دارایی‌های سنتی مانند سهام به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است که مزایای تنوع ریسک آنها را محدود می‌کند و خطر سرایت در سراسر بازارهای مالی را افزایش می‌دهد.

قبل از همه‌گیری کرونا، رمز ارزهایی مانند بیت‌کوین و اتر، همبستگی کمی با شاخص‌های اصلی سهام داشتند. تصور می شد که آنها به تنوع ریسک کمک می کنند و به عنوان پوششی در برابر نوسانات در سایر طبقات دارایی عمل می کنند. اما این وضعیت پس از واکنش‌های غیرمعمول بانک مرکزی به بحران در اوایل سال 2020 تغییر کرد. قیمت‌های رمز ارزها و سهام ایالات متحده هر دو در بحبوحه شرایط مالی جهانی و ریسک پذیری بیشتر سرمایه‌گذاران افزایش یافتند.

به عنوان مثال، بازده بیت کوین با S&P 500 ، شاخص سهام معیار ایالات متحده، در سال 2017-2019 در جهت خاصی حرکت نکرد. ضریب همبستگی حرکات روزانه آنها فقط 0.01 بود، اما این معیار برای سال‌های 2020-2021 به 0.36 رسید، زیرا دارایی‌ها با هم افزایش یا کاهش یافتند.

ارتباط قوی‌تر بین رمز ارزها و سهام در اقتصادهای بازار نوظهور نیز آشکار است، به عنوان مثال، همبستگی بین بازده شاخص بازارهای نوظهور MSCI و بیت‌کوین در سال‌های 2020-21، 0.34 بود که افزایشی 17 برابری نسبت به سال‌های قبل داشت.

همبستگی های قوی تر نشان می دهد که بیت کوین به عنوان یک دارایی پرخطر عمل کرده است. همبستگی آن با سهام و سایر دارایی ها مانند طلا، اوراق قرضه و ارزهای اصلی بیشتر شده است.

اثرات موج دار کریپتو

افزایش همبستگی سهام و رمز ارزها، باعث شده است که این بازارها نسبت به همدیگر تاثیر داشته باشند و تاثیر بپذیرند. تحلیل ما، که سرریز قیمت‌ها و نوسانات بین ارزهای دیجیتال و بازارهای سهام جهانی را بررسی می‌کند، نشان می‌دهد که سرریزها از بازده و نوسانات بیت‌کوین به بازارهای سهام و بالعکس، در سال‌های 2020-21 در مقایسه با سال‌های 2017-2019 افزایش قابل توجهی داشته است

نوسانات بیت کوین حدود یک ششم از نوسانات S&P 500 در طول همه گیری و حدود یک دهم تغییرات در بازده S&P 500 را توضیح می دهد. به این ترتیب، کاهش شدید قیمت بیت کوین می تواند ریسک گریزی سرمایه گذاران را افزایش دهد و منجر به کاهش سرمایه گذاری در بازارهای سهام شود. سرریزها در جهت معکوس یعنی از S&P 500 به بیت کوین نیز می تواند صادق باشد.

سرریزها از این رمز ارزها مانند تتر، به بازارهای سهام جهانی نیز در طول همه گیری جهانی افزایش یافت، اگرچه این اثر این سرریزها از بیت کوین کمتر بوده است اما حدود 4 تا 7 درصد از تغییرات بازده و نوسانات سهام ایالات متحده را توضیح می دهد.

نگرانی های سیستمی

افزایش قابل توجه حرکت مشترک و سرریزها بین بازارهای رمز ارزها و سهام، نشان دهنده ارتباط رو به رشد بین دو طبقه دارایی است که امکان انتقال شوک هایی را فراهم می کند که می تواند بازارهای مالی را بی ثبات کند.

تحلیل ما نشان می دهد که دارایی هایی مانند رمزارزها دیگر در حاشیه سیستم مالی نیستند. با توجه به نوسانات و ارزش گذاری نسبتاً بالای آنها، افزایش حرکت مشترک آنها می تواند به زودی خطراتی را برای ثبات مالی به ویژه در کشورهایی با پذیرش گسترده ارزهای دیجیتال ایجاد کند. بنابراین زمان آن فرا رسیده است که یک چارچوب نظارتی جهانی هماهنگ و جامع برای هدایت مقررات و نظارت ملی و کاهش خطرات ثبات مالی ناشی از اکوسیستم کریپتو اتخاذ کنیم.

چنین چارچوبی باید مقررات متناسب با کاربردهای اصلی دارایی‌های کریپتو را در بر گیرد و الزامات روشنی را برای مؤسسات مالی تنظیم‌شده در رابطه با قرار گرفتن و تعامل آنها با این دارایی‌ها ایجاد کند. علاوه بر این، برای نظارت و درک پیشرفت‌های سریع در اکوسیستم کریپتو و خطراتی که آنها ایجاد می‌کنند، شکاف‌های داده‌ای ایجاد شده توسط ناشناس بودن این دارایی‌ها و استانداردهای جهانی محدود باید به سرعت پر شوند.

ریسک مستقل (Standalone Risk)

ریسک مستقل ریسک مرتبط با واحد عملیاتی یک شرکت، یک بخش شرکت یا دارایی، در مقایسه با یک پرتفوی بزرگتر و با تنوع مناسب است.

ریسک مستقل چیست؟

ریسک مستقل (Standalone risk) ریسک مرتبط با واحد عملیاتی یک شرکت، یک بخش شرکت یا دارایی، در مقایسه با یک پرتفوی بزرگتر و با تنوع مناسب است.

نکات مهم

• ریسک مستقل، ریسکی است که با یک جنبه از یک شرکت یا یک دارایی خاص مرتبط است.
• ریسک مستقل را نمی توان از طریق تنوع بخشی پرتفوی کاهش داد.
• توتال بتا، نوسانات یک دارایی خاص را به صورت مستقل اندازه گیری می کند.
• ضریب تغییرات (CV)، نشان می دهد که ریسک چقدر نسبت به مقدار بازده مورد انتظار یک سرمایه گذاری، مرتبط است.

درک ریسک مستقل

زمانی که دارایی مورد نظر مستقل است، همه دارایی‌های مالی را می‌توان در چارچوب یک پرتفوی وسیع‌تر یا به‌صورت مستقل بررسی کرد. در حالی که ماهیت پرتفوی، تمام سرمایه گذاری ها و ارزیابی ها را هنگام محاسبه ریسک در نظر می گیرد، ریسک مستقل با این فرض محاسبه می شود که دارایی مورد نظر تنها سرمایه گذاری است که سرمایه گذار باید از دست بدهد یا به دست آورد.

ریسک مستقل نشان دهنده ریسک های ایجاد شده توسط یک دارایی، بخش یا پروژه خاص است. این ریسک، خطرات مربوط به یک جنبه واحد از عملیات یک شرکت یا خطرات ناشی از نگهداری یک دارایی خاص، مانند یک شرکت سهامی خاص را اندازه گیری می کند.

محاسبه ریسک مستقل می تواند به تعیین ریسک پروژه یک شرکت کمک کند، چنانکه به عنوان یک نهاد مستقل عمل می کند. اگر این عملیات متوقف شود، خطر وجود نخواهد داشت. در مدیریت پورتفوی، ریسک مستقل ریسک یک دارایی را اندازه گیری می کند که نمی توان آن را از طریق تنوع بخشی کاهش داد.

سرمایه گذاران ممکن است ریسک یک دارایی مستقل را برای پیش بینی بازده مورد انتظار یک سرمایه گذاری، بررسی کنند. ریسک‌های مستقل باید با دقت بررسی شوند، زیرا به‌عنوان یک دارایی محدود، درصورت افزایش یا کاهش ارزش آن سرمایه گذار سود یا ضرر قابل توجهی خواهد کرد.

اندازه گیری ریسک مستقل

ریسک مستقل (Standalone risk) را می توان با محاسبه توتال بتا یا از طریق ضریب تغییرات (CV) اندازه گیری کرد.

توتا بتا

بتا منعکس کننده میزان نوسان یک دارایی خاص، نسبت به بازار کلی است. در همین حال، توتا بتا، که با حذف ضریب همبستگی از بتا بدست می آید، ریسک مستقل دارایی خاص را اندازه گیری می کند.

ضریب همبستگی

ضریب همبستگی ( Coefficient of Variation) ، معیاری است که در تئوری احتمال و آمار به کار می رود که یک معیار استاندارد از پراکندگی توزیع احتمال ایجاد می کند. پس از محاسبه ضریب همبستگی، می توان از ارزش آن برای تحلیل بازده مورد انتظار و ارزش ریسک مورد انتظار، به صورت مستقل استفاده کرد.

ضریب همبستگی پایین نشان دهنده بازده مورد انتظار بالاتر با ریسک کمتر است، در حالی که یک ضریب همبستگی بالاتر نشان دهنده ریسک بالاتر و بازده مورد انتظار کمتر است. تصور می‌شود که ضریب همبستگی مفید باشد زیرا یک عدد مطلق است، به این معنی که از نظر تحلیل مالی، نیازی به گنجاندن سایر عوامل ریسک (مانند نوسانات بازار) ندارد.

رابطه طلا و دلار آمریکا در فارکس چگونه است؟

رابطه طلا و دلار آمریکا در فارکس، یکی از مواردی است که معامله گران به هنگام انجام معاملات باید به آن دقت کافی داشته باشند. دلار آمریکا سهم مهمی در ذخایر ارزی جهان دارد و ارزش بسیاری از دارایی‌های مالی در برابر آن سنجیده می‌شود. یکی از این دارایی‌های مالی، طلا است و ما در این مقاله قصد داریم به چگونگی ارتباط این دو با یکدیگر بپردازیم.

رابطه معکوس بین قیمت طلا و نرخ دلار

طلا و دلار رابطه معکوسی با یکدیگر دارند، به طوری که هر زمان ارزش دلار افزایش پیدا می‌کند، قیمت طلا کمتر شده و هر زمان ارزش دلار کاهش پیدا می‌کند، قیمت طلا بیشتر می‌شود.

زمانی که سیستم استاندارد طلا در بین کشورها استفاده می شد، طلا و دلار آمریکا به یکدیگر وابسته بودند. (برای آشنایی با سیستم استاندارد طلا می‌توانید به مقاله تاریخچه فارکس رجوع کنید).

سیستم استاندارد طلا در بین سال‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۷۱ میلادی رواج داشت و در این سیستم ارزش یک واحد پول با مقدار مشخصی از طلا مشخص می‌شد. اما در سال ۱۹۷۱ میلادی این سیستم منسوخ شد و دلار آمریکا و طلا از یکدیگر جدا شدند. با این جداسازی ارزش هر کدام از آن‌ها بر مبنای عرضه و تقاضا مشخص می‌شد.

در این جا بود که دلار آمریکا به یک ارز فیات تبدیل شد. ارزی که ارزش خود را از دولت آمریکا می‌گرفت اما هیچ کالایی (مثلا طلا) پشتوانه آن نبود. از آن به بعد تاکنون دلار در بازارهای خارجی معامله می‌شود و به عنوان یک ذخیره ارزی در نظر گرفته می‌شود.

پس از سال ۱۹۷۱ بود که طلا وارد یک سیستم شناور ارزش گذاری شد. همین نکته باعث شد که ارزش طلا در برابر ارزش خارجی دلار آمریکا آسیب پذیر شود.

در سال ۲۰۰۸ میلادی، صندوق بین المللی پول اعلام کرد که از سال ۲۰۰۲ حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد تغییرات ضريب همبستگي ارزها قیمت طلا، مربوط به دلار بوده است. ‌هر یک 1 درصد تغییر در ارزش خارجی موثر دلار به بیشتر از 1 درصد تغییر در قیمت طلا منجر می‌شود.

با این که سیستم استاندارد طلا از بین رفته است هنوز هم زمانی که ارزش دلار کم می‌شود تمایل به طلا بیشتر می‌شود. این رابطه معکوس میان طلا و دلار به دلایل زیر باقی مانده است:

• کاهش ارزش دلار، باعث افزایش ارزش سایر ارزها می‌شود و زمانی که این اتفاق می‌افتد، تقاضا برای خرید کالاهایی مثل طلا افزایش پیدا می‌کند.
• زمانی که ارزش دلار آمریکا کاهش پیدا می‌کند، سرمایه گذاران به دنبال یک منبع جایگزین برای سرمایه گذاری می‌گردند تا ارزش سرمایه خود را حفظ کنند.

مشاهده بیشتر: معاملات طلا در فارکس

آیا قیمت طلا و دلار همواره رابطه معکوسی با یکدیگر دارند؟

متاسفانه این دیدگاه ساده در مورد رابطه برعکس قیمت دلار و طلا همیشه ثابت نیست. نمودار زیر ضریب همبستگی چرخشی ۱۰۰ روزه بین طلا و دلار آمریکا را نشان می‌دهد. این ضریب همبستگی نشان می‌دهد که حرکت طلا و دلار آمریکا در طول ۱۰۰ روز گذشته نسبت به یکدیگر چگونه بوده است. محدوده صفر تا 1- نشان می‌دهد که حرکات آن‌ها کاملا برخلاف یکدیگر بوده است و محدوده صفر تا 1+ نشان از این دارد که طلا و دلار آمریکا هم جهت با یکدیگر حرکت کرده‌اند.

همان طور که مشاهده می‌کنید این همبستگی در اکثر مواقع در محدوده منفی حرکت کرده است که نشان از حرکت متضاد این دو دارد.

با این حال در بعضی از دوره‌ها این همبستگی در محدوده مثبت حرکت کرده است. در دوران فشارهای مالی مانند بحران مالی بزرگ در اوایل سال ۲۰۰۹ میلادی و در اواخر اولین تسهیل کمی (Quantitative easing) آمریکا که با نام QE1 شناخته می‌شود، در اواسط سال ۲۰۱۰ میلادی، معامله گران هم طلا و هم دلار آمریکا را به عنوان یک دارایی امن خریده‌اند.

بنابراین اگر شما همیشه همبستگی میان دلار آمریکا و طلا را به صورت معکوس و منفی ببینید، در برخی موارد که این همبستگی مثبت است دچار مشکلات فراوانی می‌شوید.

آیا ممکن است قیمت دلار و طلا با یکدیگر افزایش پیدا کند؟

بله. ممکن است در برخی مواقع قیمت دلار آمریکا و طلا همزمان با هم افزایش پیدا کند. بحران‌های منطقه‌ای ممکن است باعث ظهور چنین اتفاقی شود. چنین اتفاقاتی باعث می‌شود تا افراد زیادی به سمت دارایی‌های امن مثل طلا و دلار آمریکا کشیده شوند.

البته ضريب همبستگي ارزها باید این نکته را در نظر داشته باشید که دلار آمریکا تحت تاثیر عواملی مثل:

• سیاست پولی آمریکا
• نرخ تورم
• نرخ بهره
• عرضه و تقاضا

قرار دارد و سرمایه گذاران حتما باید به این موارد که جز فاکتورهای مهم تحلیل فاندامنتال به شمار می‌روند نیز دقت کنند.

علت رابطه معکوس طلا و دلار آمریکا چیست؟

طلا یک دارایی مالی است که به خاطر ارزش ذاتی آن مورد توجه همگان قرار دارد. همان طور که می‌دانید نماد طلا در فارکس XAU/USD است. زمانی که قیمت دلار نسبت به سایر ارزها در بازار فارکس افزایش پیدا می‌کند، قیمت طلا که بر اساس دلار آمریکا محاسبه می‌شود کاهش پیدا می‌کند.

دلیل آن هم این است که با افزایش قیمت دلار آمریکا نسبت به سایر ارزها، ارزش طلا نسبت به ارز سایر کشورها بیشتر می‌شود. به عبارت دیگر، سایر کشورها باید مبلغ بیشتری برای خرید طلا به دلار بپردازند. بنابراین میزان تقاضا در این کشورها برای خرید طلا کم می‌شود و قیمت طلا کمتر می‌شود. در عوض با کم شدن ارزش دلار آمریکا نسبت به سایر ارزهای خارجی در فارکس، قیمت طلا نسبت به پول سایر کشورها، ارزان شده و میزان تقاضا برای خرید طلا بیشتر می‌شود و همین باعث افزایش قیمت طلا به دلار آمریکا می‌شود.

طلا به خودی خود، سودی برای سرمایه گذاران فراهم نمی‌کند و به علت نداشتن نرخ بهره باید با سایر دارایی‌های مالی که نرخ بهره یا سود دارند، رقابت کند.

آگاهی از رابطه دلار و طلا در فارکس برای انجام معاملات موفق الزامی است. هر چند طلا و دلار آمریکا در اکثر مواقع رابطه معکوسی با یکدیگر دارند ولی در برخی مواقع مثل نا آرامی‌های سیاسی یا اوضاع بد اقتصادی ممکن است رابطه این دو با یکدیگر مستقیم شود.

مشاهده بیشتر: دوره فارکس

سوالات متداول

۱- رابطه طلا و دلار آمریکا در فارکس چگونه است؟

این دو رابطه معکوسی با یکدیگر دارند به طوری که با افزایش ارزش دلار، قیمت طلا کاهش پیدا می‌کند.

۲- آیا رابطه معکوس قیمت طلا و دلار آمریکا همیشه ثابت است؟

خیر.در برخی شرایط غیر منتظره مثل ناآرامی‌های سیاسی و اقتصادی ممکن است قیمت ضريب همبستگي ارزها این دارایی‌های مالی با یکدیگر هم جهت شوند.

دلار، طلا، بورس و مسکن: عملکرد و همبستگی در 9 ماه اول 1400

در این مقاله سعی می کنیم به درکی از مفهوم همبستگی برسیم و بفهمیم که همبستگی بین بازارهای مختلف در ایران چقدر است و نهایتا چطور می توان از این اطلاعات، برای کسب سود بیشتر استفاده کرد.

بازدهی ماهانه چهار بازار در 9 ماه اول 1400 به این شکل بود:

همه بازارها در حال صعود و سقوط‌های پیاپی هستند. اما آیا هیچگونه ارتباطی بین این بازارها وجود دارد؟ یعنی می‌توان از روی عملکرد یک بازار، تخمینی از عملکرد بازار دیگر بدست آورد؟

داستان همبستگی

اکبر آقا همسایه ماست. و متاسفانه بنابر دلایلی عجیب، ما در خانه زندانی شده‌ایم و هیچ خبری از دنیا نداریم. فقط یک روزنه کلید روی درب وجود دارد که هر روز می‌توانیم رفت و آمد اکبر آقا را از آن روزنه ببینیم. در چنین شرایطی، با توجه به نوع لباسی که او پوشیده است، می‌توانیم حدس‌هایی درباره آب و هوای بیرون بزنیم. مثلا اگر با تیشرت بیرون برود، نتیجه می‌گیریم که هوا گرم است و اگر شال و کلاه کند، انتظار هوای سرد داریم.

شرط بندی روی لباس اکبر آقا

تا به اینجا همه چیز منطقی است. حالا نفر دومی که با ما در خانه گیر کرده است، یک روش دیگر برای اطلاع از وضعیت هوای بیرون پیدا می‌کند و از آنجا که حسابی حوصله‌اش سر رفته است، ما را دعوت به شرط بندی بر روی نوع آب و هوا می‌کند. حالا با یک سوال اساسی روبرو هستیم: چقدر حاضریم شرط ببنیدم؟ به عبارت دیگر، همبستگی بین لباس اکبر آقا و وضعیت آب و هوا چقدر قابل اتکا است؟

ریاضیات وارد می‌شود …

برای سنجش شباهت رفتار متغییرها در دنیای ریاضیات، از مفهوم همبستگی استفاده می‌کنیم. این مفهوم برای اولین بار توسط فرانسیس گالتون مطرح شد و کارل پیرسون فرمول آن را ارائه کرد. اگر دو متغییر، مثلا آب و هوا و لباس اکبر آقا، همبستگی نزدیک به یک داشته باشند، یعنی جهت تغییرات آن‌ها یکسان است.

اما اتکا روی همبستگی ما را با دو مساله اساسی مواجه می‌کند.

1) باید حواسمان باشد که همبستگی علیت را نشان نمی‌دهد. یعنی کاپشن اکبر آقا دلیل سردی هوا نیست. اگرچه ممکن است رابطه علیتی هم در عدد همبستگی نمایان باشد ولی تشخیص آن نیاز به بررسی بیشتر دارد.

2) همبستگی یک پدیده دینامیکی و متغییر است. یعنی مثلا ممکن است تا امروز بیتکوین و طلا جهت حرکت یکسانی نشان می‌دادند اما به مرور شروع واگرایی و حرکت در جهات مخالف کنند.

حالا با در نظر داشتن دام‌های همبستگی، به این نمودار دقت کنید. این نمودار، همبستگی بین چهار بازار را در 9 ماه اول سال 1400 نشان می‌دهد.

آخر داستان

oوقتی تغییرات قیمت دو کالای سرمایه‌ای، ضریب همبستگی نزدیک به 1- دارند، یعنی تغییرات آن‌ها کاملا خلاف جهت است و قابل استفاده برای کاهش ریسک سبد سرمایه‌گذاری هستند. بر اساس همین مفهوم، همبستگی بین بورس و سکه 0.7 بوده. یعنی سکه برای کاهش ریسک سبد سهام، گزینه چندان مناسبی نبوده است. از طرفی همبستگی بین مسکن و دلار 0.8- است. نتیجه‌گیری‌اش با شما.

آیا نرخ دلار با قیمت موز همبستگی معناداری دارد؟

برخی از مردم برای ارزیابی نوسانات دلار احتیاجی به رفتن به صرافی‌ها یا چک کردن قیمت ارز در گوشی‌های خود ندارند. وقتی که وارد بازار میوه می‌شوند و قیمت یک کیلو موز را در تابلوی میوه‌فروشی‌ها نگاه می‌کنند، احتمال می‌دهند که نرخ دلار در بازار آزاد نیز به چه میزان تغییر کرده و سطح حدودی آن چقدر است. در نتیجه این ادعا وجود دارد که یک کیلو موز به‌عنوان یک معیار (Benchmark) در ذهن مردم نقش بسته است؛ اما این موضوع تا چه ضريب همبستگي ارزها حد قابل اتکا است و آیا آمار‌ها نیز این موضوع را تایید می‌کنند؟ بررسی‌ها حاکی از آن است که در طول ۴۰ ماه اخیر، قیمت دلار و هر کیلو موز ضریب همبستگی بالای ۹۰ درصد را ثبت کرده‌اند و هر افت و خیزی در دلار به سرعت در این میوه پرطرفدار نیز منعکس می‌شود. دلیل این همبستگی بالا، سطح قابل توجه واردات موز بوده که قیمت هر کیلو از آن را به یک دلاردر بازار آزاد میخکوب کرده و موز را به‌عنوان معیاری برای سنجش قیمت دلار معرفی کرده است.

موز پر‌طرفدار‌ترین میوه وارداتی ایران است. واردات این محصول ۹۹ درصد نیاز بازار را تامین می‌کند و تنها یک درصد موز مصرفی توسط باغداران داخلی تامین می‌شود. بسیاری بر این عقیده هستند که همانند گذشته، به‌دلیل وارداتی بودن این میوه گرمسیری، قیمت یک کیلو موز با قیمت یک دلار برابر است. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که قیمت موز و دلار همبستگی بالایی در چهل و یک ماه گذشته داشته اند. اگرچه که در ماه‌های اخیر و با شروع فصل گرما، اندکی فاصله میان این دو دوست قدیمی افتاده است. بررسی دنیای‌اقتصاد از روند قیمت موز و دلار نشان می‌دهد، ۴ ویژگی از قبیل تورم بالا، شیوع بیماری کرونا، کمبود ارز و سیاست‌گذاری‌های یک شبه، تا حدودی موجب اختلاف قیمتی موز و دلار شده است. به بیانی دیگر اگرچه انتظار می‌رفت موز با نزدیک شدن به فصل پاییز، قیمتی نزدیک‌تر به قیمت روز دلار داشته باشد، اما مطابق پیش‌بینی‌ها رفتار نکرده و با حداقل ۵ هزار تومان کمتر در بازار عرضه شده است. اما در بازه بلندمدت این رابطه قیمتی میان موز و دلار مشاهده می‌شود.

به گزارش دنیای اقتصاد؛ موز یکی از محبوب‌ترین میوه‌ها در جهان است. با اینکه در مناطق محدودی از دنیا این میوه پرورش می‌یابد، ولی طرفداران زیادی در سراسر دنیا دارد. کشور‌های هند، چین، اوگاندا، فیلیپین و اکوادور به ترتیب بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان موز جهان هستند. همچنین طبق آمار و داده‌های جهانی، به ترتیب کشور‌های اکوادور، کاستاریکا، کلمبیا و فیلیپین در جایگاه بزرگ‌ترین صادر‌کنندگان قرار گرفته‌اند. برخی با اقتدار این میوه را پر‌طرفدار‌ترین میوه در دنیا می‌دانند. این میوه به صورت درختچه‌ای با تنه بلند و نسبتا محکم شناخته می‌شود. موز در مناطق گرمسیر کشت و تولید می‌شود. ایران در مناطق محدودی شرایط مناسب کشت این میوه را دارد. باغ‌های موز در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان به صورت گسترده دیده می‌شود. به‌عنوان مثال، استان سیستان و بلوچستان بزرگ‌ترین تولید‌کننده موز ضريب همبستگي ارزها کشور است و از هر هکتار از باغات این استان حدود۳۰ تن برداشت می‌شود.

میل بر واردات موز

با این حال، موز همواره یکی از گران‌ترین میوه‌های پرمصرف موجود در بازار داخل بوده، بالا بودن قیمت این میوه در ایران دلایل مختلفی دارد. برخی یکی از دلایل گرانی را دشواری کشت این محصول در داخل کشور بیان کرده‌اند. بعضی از مسوولان بر این باورند توان تولید داخلی حتی در به صرفه‌ترین و کارآترین شرایط، به میزان یک سوم واردات خواهد رسید. برخی نیز با دیدی واقع‌بینانه به کوتاه‌مدت و میان‌مدت، افزایش ظرفیت تولید این میوه در داخل ایران را تقریبا غیرممکن دانسته‌اند. به هر حال تولید داخل به اندازه‌ای نیست که پاسخگوی بازار ایران باشد و ایران برای تامین نیاز داخل، ناگزیر از واردات این محصول است. البته تا زمانی که نرخ دلار حدود ۵ هزار تومان بود؛ بعضی از کارشناسان اقتصادی در ایران تولید موز را فاقد توجیه اقتصادی می‌دانستند و به باغداران توصیه می‌کردند کشت محصول دیگری را جایگزین کنند. هزینه پرورش و تولید موز در ایران بسیار بالاست و از آنجا که واردات با دلار ارزان در بازار این محصول انجام می‌شده؛ قیمت بازار به نفع پایین‌تر بودن قیمت محصول وارداتی حفظ می‌شده و تولید در باغات ایران به‌دلیل هزینه تولید بالا به صرفه نبوده است؛ بنابراین به زبان اقتصادی، این کالا در کشور از مزیت نسبی برای تولید برخوردار نبوده است.

بنابراین، ۹۹ درصد موجودی بازار وارداتی است و تولیدات داخلی در بازار سراسری میوه و تره‌بار ظاهر نمی‌شوند. به گفته برخی مسوولان، به‌دلیل ظاهر نه چندان مجلسی موز تولید داخلی، از این محصول بیشتر در تولید انواع دسر و آب‌گیری استفاده می‌شود. در حال حاضر با کمبود منابع ارزی، برای بانک مرکزی به صرفه نیست برای بسیاری از کالا‌های وارداتی ارز اختصاص دهد؛ در نتیجه انتظار می‌رود که قیمت موز در دوره‌هایی که قیمت ارز با افزایش مواجه بوده، رشد بیشتری داشته باشد. اما شواهد نشان می‌دهد در دو دوره زمانی قیمت موز به اندازه پیش‌بینی‌ها افزایش نداشته است. به‌نظر می‌رسد بهترین تفسیر فاصله زیاد قیمتی این دو متغیر در بازه زمانی تیر ماه تا ابتدای آذر سال ۱۳۹۷، جدا از تغییرات عرضه و تقاضا، به سیاست‌های بانک مرکزی بستگی دارد.

رابطه قیمت موز و دلار

برای رسیدن به چگونگی رابطه قیمت موز و دلار، «دنیای‌اقتصاد» روند قیمتی و اطلاعات موجود در بازار و ابلاغیه‌های سازمان‌ها و نهاد‌های مربوطه را مورد بررسی قرار داد. در بررسی روند قیمت، از ابتدای سال ۹۶ ضريب همبستگي ارزها تا ابتدای شهریور ۹۹، شاهد همبستگی بالای این دو متغیر هستیم. به طوری که ضریب همبستگی قیمت دلار و موز بالای ۹/ ۰ در ۴۱ ماه مورد بررسی بوده است. این ضریب همبستگی بیانگر شدت زیاد و مستقیم رابطه بین دو متغیر نرخ دلار بازار و قیمت موز است. از طرفی می‌دانیم که نرخ ارز در ایران دارای نوسانات بسیار بالایی است. سوالی که در اینجا مطرح است این است که قیمت دلار به‌عنوان یک کالای بادوام و قیمت موز به‌عنوان یک کالای مصرفی بی‌دوام چطور به این اندازه همگرا هستند. مطابق بررسی‌ها تغییرات قیمت موز هم تحت‌تاثیر قیمت ضريب همبستگي ارزها دلار و هم تحت‌تاثیر تغییرات عرضه و تقاضای بازار این محصول قرار دارد.

واردات موز به ایران چگونه است

در سبد خانوار‌های ایرانی، موز به‌عنوان یک میوه پرمصرف محسوب می‌شود. سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO) نتایج اولیه بررسی بازار موز سال ۲۰۱۹ را منتشر کرده است. در این گزارش، واردات ناخالص موز جهان براساس نام کشور‌ها منتشر شده است. در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ به‌طور میانگین واردات ناخالص موز ایران ۲۱۲ هزار تن بوده است. برای سال‌جاری اطلاعات جهانی در دسترس نیست، ولی به گفته نایب‌رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران تا ابتدای سال‌جاری، هر هفته یک کشتی حامل ۳ تا ۵ هزار تن موز از فیلیپین و اکوادور وارد کشور شده است. همچنین آمار گمرک نشان می‌دهد در بهار امسال نزدیک به ۱۴۰هزار تن از این میوه به کشور وارد شده، رقمی که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۲۹درصد رشد داشته است. همچنین به نقل از سخنگوی گمرک، در چهار ماه ابتدایی امسال حدود ۱۷۳ هزار و ۶۲ تن به ارزش ۱۱۳ میلیون و ۶۸۱ هزار و ۷۷۶ دلار از هفت کشور اکوادور، هند، فیلیپین، ترکیه، روسیه، ویتنام و امارات وارد کشور شده است. نکته جالب این است که ردیف بودجه‌ای این میوه در ابتدای سال ۱۳۹۹ تغییر کرد و دولت به‌طور ناگهانی خبر داد که ثبت‌سفارش برای واردات این میوه خوشمزه انجام نمی‌دهد. از طرفی بانک مرکزی حاضر به تخصیص دلار به موز‌های سفارش داده شده نبود؛ در نتیجه مقدار زیادی از این محصول در گمرک منتظر ترخیص شدن و رسیدن به بازار مصرف ماند. عدم ثبت‌سفارش تاکنون ادامه دارد و تنها کسانی که سفارش آن‌ها از پیش ثبت شده، مجوز واردات دارند. چنین شرایطی باعث گرانبها شدن مجوز واردات در گمرک شده، تا جایی که گفته شده مجوز‌های واردات موز با قیمت‌های میلیاردی مبادله شده است. از طرفی در انتظار عرضه ماندن و احتمال خرابی این کالای خوراکی مانع از گرانی خیلی زیاد در بازار نهایی شده است.

کسادی بازار موز به‌دلیل کرونا

وارداتی بودن این میوه دلیل منطقی برای اثرگذاری نرخ ارز بر قیمت آن است. مثلا می‌توان با توجه به نرخ دلار متوجه شد قیمت حدودی یک کیلو موز در مراکز میوه و تره‌بار با چه قیمتی مبادله می‌شود. ولی جدا از نرخ دلار عوامل متفاوت دیگری نیز بر عرضه و تقاضای این میوه گرم سیری دخیل هستند. نگاهی به آمار‌ها نشان می‌دهد، مصرف این میوه به متغیر‌های فصلی وابسته است. برای مثال عموما در تابستان به‌دلیل افزایش تنوع میوه، موز تقاضای کمتری دارد و هرچه به فصول پاییز و زمستان نزدیک‌تر می‌شویم، با کاهش تنوع میوه ها، تقاضا برای خرید موز زیاد می‌شود. با توجه به روند قیمتی موز هر سال شاهد سیر کاهشی قیمت با شروع فصل تابستان هستیم. از طرفی با شروع فصل پاییز قیمت روندی فزاینده پیش می‌گیرد. همچنین اثر کرونا بر تقاضای این میوه را نمی‌توان نادیده گرفت و این نکته را باید اضافه کرد از آنجا که این میوه در مجالس کاربرد ویژه‌ای دارد، عدم برگزاری مراسم‌ها در تالار‌ها و. نیز باعث کاهش تقاضای خرید موز شده است. روند قیمتی نشان می‌دهد ضريب همبستگي ارزها شیب کاهش قیمت موز در سال ۹۹ بسیار بالاتر از شیب کاهش قیمت در سال‌های ۹۶ و ۹۷ و ۹۸ بوده است؛ درحالی‌که انتظار می‌رفت قیمت این کالای خوراکی با روند صعودی دلار همراه شود.

جدایی دو دوست قدیمی

البته با افزایش نرخ دلار، قیمت موز نیز مانند سایر کالا‌ها افزایش داشته، ولی با شروع فصل گرما در سال‌جاری، این میوه از انتظار معمول کمتر افزایش قیمت داشته است. پس عوامل دیگری نیز در دوران کرونا بر قیمت موز موثر بوده است. مثلا، سرعت تخریب موز زیاد است، با این حال برای نگهداری می‌توان موز را به مدت یک تا ۴ هفته در دمای ۱۳ تا ۱۴ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی ۹۰ تا ۹۵ درصد نگهداری کرد. دمای پایین‌تر از ۱۳ درجه باعث سرمازدگی و ایجاد رنگ تیره در پوست و گوشت و طعم بد میوه خواهد شد. همچنین موز را در انبار‌های کنترل اتمسفر با غلظت مشخص اکسیژن و دی‌اکسید‌کربن نگهداری می‌کنند. با توجه به نگهداری دشوار این میوه، فروشنده با سودی پایین‌تر برای جلوگیری از خرابی میوه آن را به بازار عرضه کرده و خواهد کرد. پس با وجود اینکه میانگین نرخ دلار در هفته اخیر ۲۷ هزار و ۳۵۰ تومان بود، ولی قیمت موز در ضريب همبستگي ارزها حدود ۲۲ هزار تومان باقی مانده است.

علاوه‌بر این، در تابستان امسال، قیمت جهانی موز روند کاهشی داشته و بازار مصرف جهانی این میوه با رکود مواجه بوده است. امسال در بازار جهانی انتظار می‌رفت که موز با قیمتی پایین‌تر نسبت به سال گذشته در بازار عرضه شود. ولی در بازار ایران به‌دلیل نرخ تورم و افزایش نرخ دلار و همچنین به علت بسته شدن ثبت‌سفارش، قیمت موز سیر صعودی پیدا کرده بود. دولت از سال ۹۷ تخصیص دلار به واردات موز را لغو کرده است. قیمت موز در بازار‌های میوه و تره‌بار با شروع سال ۹۷، آرامش نسبی قیمتی خود را از دست داد و سرعت بیشتری در افزایش قیمت نسبت به سال‌های قبل را شاهد بود. از طرفی با بسته شدن ثبت‌سفارش موز بازار فروش این محصول در بنادر توسط دلالان و واسطه‌ها بالا گرفته، تا آنجا که آن‌ها برای مجوز هر کیلو موز حدود ۸۰۰ تا ۸۵۰ تومان از وارد‌کنندگان موز دریافت می‌کنند و این هزینه در هیچ جا ثبت نمی‌شود؛ ولی در قیمت محصول محاسبه شده و توسط مصرف‌کننده نهایی پرداخت می‌شود.

شاخص مالی یک خوراکی محبوب!

ارزیابی شاخص اقتصادی با یک غذای خوراکی، تنها محدود به موز و دلار در ایران نیست. شاخص Big Mac از سوی مجله اکونومیست در سال ۱۹۸۶ به‌عنوان یک شاخص برای سنجش توان قدرت خرید (PPP) دو ارز در کشور‌ها مختلف استفاده می‌شود. این شاخص در حقیقت، ارزش خرید یک همبرگر مک دونالد را به‌عنوان یک کالای همگن در نظر می‌گیرد و در نتیجه از طریق نسبت برابری ارزها، توان قدرت خرید ارز‌ها را در کشور‌ها مختلف ارزیابی می‌کند. در حقیقت برای برابری قدرت خرید در کشور‌ها باید از یک سبد غذایی مشترک استفاده کرد که با توجه به گستردگی همبرگر مک دونالد در کشور‌ها می‌توان از این شاخص غذایی برای مقایسه یک مفهوم اقتصادی بهره گرفت. این امکان وجود دارد که قیمت یک نوع همبرگر در یک کشور اروپایی ۶ دلار باشد؛ اما همان همبرگر با مشخصات مشابه در یک کشور آسیای‌شرقی به ۴ دلار نیز برسد. در نتیجه عواملی مثل تقاضا، سطح قدرت خرید و نیروی کار نیز در قیمت آن کالا اثرگذار خواهد بود.