تعریف قرارداد آتی

بررسی عملکرد اوراق آتی در بازار سرمایه کشور

دنیای اقتصاد : گروه بورس- یکی از اصلی‌ترین راهکارهای توسعه بازار سرمایه معرفی و استفاده از ابزارهای جدید مالی است. به کارگیری این ابزارها موجب افزایش کارآیی بازار سرمایه و انگیزش و مشارکت بیشتر مردم در تامین منابع مالی فعالیت‌های اقتصادی بلندمدت می‌شود. به طور کلی بازارهای سرمایه دو کارکرد اساسی دارند و ابزارهای مالی متناسب با این دو کارکرد تعریف می‌شوند.

اولین و اصلی‌ترین کارکرد بورس تامین منابع مالی بلندمدت بنگاه‌ها از طریق هدایت منابع پس‌انداز است. در کنار این کارکرد ماهیت اقتصاد مدرن شرایط را به سویی پیش برده که کارکرد دیگری نیز برای این بازارها تعریف شود و آن مدیریت و کنترل ریسک است. از ابزارهای تامین مالی می‌توان به سهام و انواع اوراق مبتنی بر بدهی یا دارایی(مثل گواهی سپرده، اوراق مشارکت و صکوک) و از ابزارهای پوشش ریسک می‌توان به اوراق آتی و اختیار معامله اشاره کرد.در کشور ما به رغم سابقه و ظرفیت‌های بالای بورس اوراق بهادار، تا قبل از سال 1387 بازار مالی، وارد حیطه پوشش ریسک نشده بود، اما با ورود قراردادهای آتی کالا به بورس کالا در این سال و ورود قراردادهای آتی سهام به بورس اوراق بهادار در سال 1389، یک گام اساسی برای توسعه بازار برداشته شد.قرارداد آتی، یکی از ابزارهای نوین پوشش ریسک است که کاربرد وسیعی در بازارهای مالی دنیا دارد. طبق تعریف، قرارداد آتی«قراردادی است که طی آن فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌شود بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با مشخصات ذکر شده خریداری کند.» معاملات این اوراق از سال 1387 در بورس کالا و از سال 1389 در بورس اوراق بهادار(سهام) آغاز شده است.در گزارش پیش‌رو مرکز پژوهش‌های مجلس عملکرد این ابزار نوین در کشور را در دو حوزه اوراق آتی کالا و اوراق آتی سهام بررسی کرده و آسیب‌شناسی عملکرد این ابزارها را ارائه کرده است.

عملکرد اوراق آتی کالا در بورس کالایی
اوراق آتی راهکار مناسبی برای جذب نقدینگی‌های جامعه به شمار می‌رود و وجود چنین ابزاری در بورس، سرمایه‌های سرگردان را به سمت این بازار هدایت می‌کند. قرارداد آتی کالا از تیرماه 1387 با معامله اونس طلا در بورس کالای ایران فعالیت خود را ‌آغاز کرد و طی این مدت با اقبال زیادی همراه شد. هم‌اکنون معاملات قرارداد ‌آتی سکه، طلا و مفتول مس در این بورس جریان دارد. اولین معاملات قرارداد آتی سکه تمام بهار آزادی(طرح امام خمینی(ره)) در شرکت بورس کالای ایران در 5 آذرماه 1387 با ارائه 2 قرارداد صورت پذیرفت.
به طور کلی سه نوع قرارداد آتی اونس طلا، مفتول مس (8 میلی‌متری) و سکه طلا در سال 1387 منتشر شد که با توجه به تاریخ انتهای دوره(سررسید)، 10 قرارداد در این بورس عرضه شده است. کل تعداد قراردادهای مورد مبادله تا پایان سال 1387 برابر با 3173 قرارداد با ارزشی بالغ بر 7/60 میلیارد ریال بود که از این میان بیشترین مبادلات در سکه طرح امام(مجموعا 2453 قرارداد به ارزش بالغ بر 51 میلیارد ریال) بوده است. در حالی که در سال 1388 با شناخته شدن قراردادهای ‌آتی کالا در کشور ارزش این مبادلات به 1406 میلیارد ریال رسید. جدول یک خلاصه‌ای از عملکرد این اوراق را در بورس کالایی نشان می‌دهد.در ادامه این روند در سال 1389 انواع قراردادها به 13 و تعداد قراردادها به 142529 قرارداد رسید و ارزش مبادلات آتی به 4871 میلیارد ریال بالغ شد. همان طور که مشاهده می‌شود معاملات آتی در سال 1389 از رشد قابل قبولی برخوردار بوده به طوری که با رشد 246 درصدی حدود 9/3 درصد از ارزش کل معاملات بورس کالای ایران را به خود اختصاص داده است. در حالی که در سال 1388 حدود 5/1 درصد از ارزش کل معاملات به این اوراق اختصاص یافت.در سال 1389، 13 قرارداد اعم از مفتول مس، سکه طلا و شمش طلا(اونس طلا) دادوستد شده که قراردادهای سکه طلا تحویل آبان ماه با 21 درصد از حجم کل معاملات بازار بیشترین معاملات را در اختیار داشته است(30196 قرارداد به ارزش 1019 میلیارد ریال) به طور کلی قراردادهای سکه طلا، عمده معاملات اوراق آتی کالا را شکل می‌دهد به گونه‌ای که بیش از 99 درصد حجم کل معاملات آتی در سال 1389 را به خود اختصاص داده است.حجم قراردادهای آتی طلا در چهار ماهه نخست 1390 به بیش از 13 هزار میلیارد ریال رسید که نشان از روند روبه رشد این معاملات در این شرکت است.در جدول 2 کارمزد حاصل از معاملات آتی کالایی در بورس کالا را مشاهده می‌کنیم. مشاهده می‌شود که درآمد حاصل از کارمزد معاملات آتی- به‌رغم رشد نسبتا مناسبی که دارد- در سال 1389 تنها 2 درصد از کل کارمزدهای دریافتی بورس کالایی کشور را تشکیل می‌دهد.در برخی از روزها حجم معاملات آتی سکه طلا در بورس کالا به بیش از 360 میلیارد ریال بالغ شده است. این پدیده نشان می‌دهد که بازار معاملات آتی سکه طلا نسبتا شکل گرفته و در حال تعمیق است. گسترش معاملات اوراق آتی نشان می‌دهد که ایده گسترش معاملات کاغذی در بورس کالا در حال تحقق است و معاملات این بخش قابلیت رشد بسیار بالایی را دارد.

عملکرد اوراق آتی سهام در بورس اوراق بهادار
مطالعات تطبیقی و امکان‌سنجی راه‌اندازی معاملات قراردادهای آتی سهام سال 1388 در شرکت بورس آغاز شد که پس از تدوین مقررات لازم، تهیه نر‌م‌افزار معاملات، تایید کمیته فقهی سازمان بورس و تصویب شورای عالی بورس، فعالیت این ابزار مالی مردادماه سال گذشته آغاز شد تا بورس سهام از وضعیت تک محصولی خارج شود و جذابیت‌های تازه‌ای را به سرمایه‌گذاری نشان دهد تا امکان پوشش ریسک، گزینه‌های سرمایه‌گذاری بیشتری پیش‌روی اشخاص ریسک‌پذیر قرار گرفت. زیرا تا سال گذشته امکان معامله ابزارهای متنوع بازار سهام نظیر قراردادهای آتی و اختیار معامله سهام فراهم نبود و کارکرد بورس تنها به تامین مالی و تجهیز پس‌اندازها محدود بود. از این نظر افتتاح بازار آتی سهام،‌ نقطه عطفی برای بازار سرمایه کشور محسوب می‌شود.در بازار آتی بورس تهران طی 232 روز معاملاتی مردادماه 1389 تا مردادماه 1390 معامله حدود 13 هزار قرارداد با ارزش بیش از 650 میلیارد ریال ثبت شده است که در این بین، تعداد 1204 قرارداد با ارزش 49 میلیارد ریال(9درصد تعداد قراردادها) به تحویل فیزیکی منجر شده است که از طریق 25 کارگزار فعال در بازار انجام شده است. تعداد سهام پایه قراردادهای آتی و نمادهای معاملاتی در شروع معاملات بازار آتی، 2 سهم بانک کارآفرین و بانک پارسیان با 8 نماد معاملاتی بوده است. این ارقام در انتهای سال 1389 به 12 سهم پایه (بانک کارآفرین، بانک پارسیان، فولاد مبارکه اصفهان، ملی صنایع مس ایران، معدنی و صنعتی چادرملو، سرمایه‌گذاری غدیر، سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات، سایپا، پتروشیمی خارک، مخابرات ایران، دارویی سبحان و بانک ملت) با 24 نماد معاملاتی افزایش یافت. در حال حاضر سررسید اوراق در ماه‌های زوج سال (اردیبهشت،‌ تیر، شهریور، آبان، ‌دی و اسفند) است. لازم به ذکر است که چهار سهم جدید کالسیمین، مپنا، سنگ‌آهن گل‌گهر و ایران خودرو در جلسات سال جاری هیات پذیرش، پذیرفته شده و امکان معاملات اوراق آتی برای آنها نیز فراهم شده است. در همین حال دو نماد دارویی سبحان و بانک ملت از فهرست قراردادهای آتی حذف شدند. با توجه به اینکه اوراق آتی برای سررسید حداکثر 6 ماه آینده منتشر می‌شود، در هر روز امکان باز بودن 64 نماد معاملاتی(16 سهم پایه برای سررسید چهار ماه از ماه‌های سال) وجود دارد.براساس دستورالعمل شرکت بورس اوراق بهادار، سهم پایه قراردادهای آتی براساس دستورالعمل پیشنهادی پذیرش و معیارهایی نظیر نقدشوندگی، سهام شناور آزاد و اندازه شرکت توسط هیات پذیرش انتخاب تعریف قرارداد آتی می‌شود. مشخصات قرارداد نیز به پیشنهاد بورس به تصویب هیات پذیرش می‌رسد.هرچند هنوز حجم این معاملات چندان چشمگیر نیست، اما پیش‌بینی می‌شود در طول سال‌های آینده با توسعه بازار، حجم معاملات آتی نیز در بورس تهران افزایش یابد. هدف‌گذاری شرکت بورس برای سال 1390 انجام معاملات 30 شرکت در این بازار است، جدول سه آمار معاملات انجام گرفته طی یک سال گذشته را نشان می‌دهد.
مشاهده می‌شود که حجم مبادلات آتی سهام طی سال گذشته بسیار پایین بوده به گونه‌ای که تعداد قراردادها 13 هزار قرارداد و مجموع کل ارزش معاملات کمتر از 500 میلیارد ریال بوده است.(برای مقایسه می‌توان به آمار معاملات 300 میلیاردی اوراق آتی طلا در بورس کالایی اشاره کرد) البته از سیر کلی تعداد و ا رزش قراردادها نشان از رشد این بازار دارد. لازم به ذکر است که حضور سهامداران عمده در قراردادهای آتی در طول یک سال گذشته کمرنگ بوده است، در حالی که این افراد می‌توانند با استفاده از این ابزار، بازار نقد خود را به تعادل برسانند.هم‌اکنون 25 کارگزار مجوز فعالیت در قراردادهای آتی را دریافت کرده‌اند و پیش‌بینی می‌شود، سایر کارگزاران نیز مجوز فعالیت در این معاملات را اخذ کنند.از ابتدای مردادماه سال جاری، امکان انجام معاملاتی آتی سهام از طریق سیستم PAM و در سامانه معاملاتی بورس تهران فراهم شده است. این امر زمینه لازم برای انجام معاملات آنلاین و نیز ورود تالارهای منطقه‌ای کشور به این بازار را فراهم می‌کند، انجام معاملاتی آنلاین کارآیی این ابزار را از طریق افزایش بازیگران حرفه‌ای به آن افزایش می‌دهد.سازمان و شرکت بورس برنامه‌های متنوعی را برای ایجاد ابزارهای جدید در نظر گرفته‌اند. از جمله طرح‌های در دست بررسی انتشار «اوراق آتی روی سبد سهام شاخص 30 شرکت بزرگ بورسی» است. از مزایای مهم این اوراق می‌توان به امکان پیش‌بینی بهتر قیمت‌های آتی شاخص نسبت به قرارداد آتی سهام، برخورداری از مزیت قراردادهای آتی شاخص به لحاظ سهولت پایش پیوسته موقعیت معاملاتی و در عین حال سایر مزایای قراردادهای آتی نظیر ویژگی اهرمی و امکان کسب سود در بازارهای کاهشی و افزایشی اشاره کرد.از دیگر برنامه‌های بورس می‌توان به ایجاد امکان استفاده از قراردادهای آتی جهت مدیریت و کاهش ریسک برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری اشاره کرد.از سوی دیگر راه‌اندازی قراردادهای آتی ارزش توسط شرکت بورس به سازمان بورس پیشنهاد شده است که در صورت تصویب در شورای بورس امکان ایجاد قراردادهای آتی ارز در بازار فراهم می‌شود. قراردادهای آتی ارز می‌توان به افزایش سرمایه‌گذاری خارجی کمک کند، زیرا سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند به راحتی با وارد شدن به قراردادهای آتی، ریسک ارز را کاهش دهند.از دیگر برنامه‌های شرکت بورس می‌توان ایجاد امکان داد و ستد قراردادهای اختیار معامله سهام در بورس اشاره کرد که پیشنهاد آن به سازمان بورس ارائه شده است و طبق گفته‌های مسوولان سازمان بورس، معاملات اختیار معامله در نیمه نخست امسال در بازار سرمایه کشور راه‌اندازی می‌شود.

آسیب‌شناسی اوراق آتی در ایران
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های موجود در به کارگیری این اوراق در بازارهای مالی ایران، وجود ملاحظات شرعی است. با وجود آنکه کمیته فقهی بورس موافقت خود را با انتشار این اوراق در قالب تعهد خرید یا فروش یا صلح اعلام کرده است هنوز برخی از صاحب‌نظران به دیده تردید به این اوراق می‌نگرند. از سوی دیگر حتی با فرض پذیرش نظر کمیته، بسیاری از فعالان بازار عملا قصد خرید یا فروش دارایی پایه را ندارند و صرفا با نیت کسب سود از نوسانات قیمت اقدام به اتخاذ موقعیت‌های معاملاتی می‌کنند که این امر نیز مسائل شرعی خاص خود را در بردارد. پیشنهاد می‌شود در این زمینه آموزش‌های بیشتری برای کسانی که قصد ورود به این بازار را دارند در نظر گرفته شود.
معامله قراردادهای آتی‌ها ممکن است به زیان‌های بالقوه نامحدودی منجر شود که از میزانی که شخص نزد کارگزار سپرده‌گذاری کرده است، بیشتر باشد. به همین سبب باید اطلاعات و ‌آموزش‌های کافی به کسانی که قصد ورود به این بازار را دارند، داده شود، همچنین فرد سرمایه‌گذار نباید پولی را که جزو دارایی مورد نیاز او می‌باشد، در معرض این ریسک قرار دهد. وجود اهرم در معاملات آتی‌ها همان طور که منجر به سود بالا و سریع می‌شود می‌تواند منجر به زیان بالا شود. علاوه بر این در شرایط خاصی از بازار ممکن است فرد نتواند موقعیت خود را تسویه کند یا پوشش دهد و در صورت دارا بودن موقعیت ضرر، این حالت ادامه می‌یابد. حتی اگر موقعیت خود را تسویه کند یا آن را پوشش دهد، ممکن است سرمایه‌گذاری با قیمتی مجبور به این عمل شود که متحمل زیان بسیاری خواهد شد. نوپا بودن بازار و نیز کم بودن خریداران و فروشندگان فعال یکی از عواملی است که احتمال عدم تسویه موقعیت را افزایش می‌دهد.یکی از اصلی‌ترین ریسک‌های موجود در شرایط کنونی، ریسک نقدشوندگی اوراق آتی است. در بسیاری از روزهای سال 1389 در بورس اوراق بهادار معامله‌ای روی اوراق آتی سهام صورت نگرفته است؛ به همین جهت ریسک فقدان تقاضا و بنابراین عدم توانایی فروش اوراق به ارزش منصفانه همواره وجود دارد. نرخ بازده ضمنی در بسیاری از قراردادهای از مقداری که توسط تئوری پیشنهاد می‌شود کمتر است و حتی در برخی از قراردادها منفی تعریف قرارداد آتی است. نتیجه این امر برای سرمایه‌گذارانی که با استفاده از قراردادهای آتی سهم قصد پوشش ریسک یا بورس‌بازی دارند، آن است که اندک بودن فعالیت بازار ممکن است به انجام سفارشات به صورت ضعیف منتهی شود و احتمالا(در صورت امکان) سفارش‌ها را به صورت سفارش محدود وارد می‌کنند تا سفارش آنان با قیمتی که فاصله زیادی از قیمت تئوری دارد، معامله نشود.
در شرایط که قیمت نقدی و آتی ارتباط پیش‌بینی شده‌ای با یکدیگر نداشته و میزان این اختلاف مشخص نباشد، نمی‌توان با پیش‌بینی قیمت نقدی دارایی قیمت آتی‌های آن را پیش‌بینی کرد. در نتیجه ریسکی به وجود می‌آید که ریسک مبنا نامیده می‌شود. با توجه به کوچک بودن حجم معاملات و تعداد معامله‌کنندگان(در اوراق معاملات آتی حداکثر تعداد مشتری فعال برای معاملات سکه طرح امام(ره) تحویل تیرماه، 342 نفر بوده که در تاریخ 11 خرداد ماه 1390 به ثبت رسیده است) امکان تفاوت بالای قیمت نقد و آتی(و حتی در موارد تفاوت قیمت شدید بین اوراق آتی با سررسیدهای مختلف) وجود دارد این امر هرچند از یک بعد فرصت‌های آربیتراژی را افزایش می‌دهد، اما در طرف مقابل ریسک کسانی که نیاز واقعی به دارایی پایه در آینده دارند را افزایش می‌دهد.باید توجه داشته باشیم در صورتی که بازار آتی کالای ایران(به ویژه در مورد اوراق آتی طلا) بخواهد با نوسانات بازارهای جهانی حرکت کند، مشمول برخی محدودیت‌ها خواهد بود؛ از جمله اینکه بازار ایران روزهای پنج‌شنبه و جمعه و بازارهای جهانی روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل هستند. از سوی دیگر، بنابر عرف بین‌المللی اغلب قیمت بسته شدن بورس طلای لندن برای معاملات اسپات طلا و قیمت بسته شدن بورس شیکاگو برای معاملات آتی ملاک قرار می‌گیرد. با توجه به هماهنگ نبودن روزهای معاملاتی ایران با جهان ممکن است در روز دوشنبه که روز شروع معاملات در بازارهای جهانی است، به علت تاثیر اخبار مرتبط با کالا و دیگر متغیرهای تاثیرگذار بر قیمت دارایی پایه، قیمت گشایش نسبت به قیمت آتی‌ها در بازار ایران دارای اختلاف زیادی باشد. از سوی دیگر به دلیل جلوتر بودن زمانی ایران از بورس‌های مزبور اثر اطلاعات روز قبل این بورس‌ها در معاملاتی امروز ایران قابل مشاهده خواهد بود. همچنین عدم انطباق ساعات معاملاتی در کشور با زمان معاملات در بازارهای جهانی زمان محدودی را برای پیاده‌سازی استراتژی‌های معاملاتی توسط سرمایه‌گذار باقی می‌گذارد.استفاده از قرارداد آتی سهام به عنوان ابزار پوشش ریسک برای بسیاری از سرمایه‌گذاری ممکن است بسیار گران یا غیرعملی باشد. این موضوع به ویژه برای ‌آن دسته از سرمایه‌گذاران که قصد ایمن‌سازی موقعیت‌های بزرگی از سهم(مثلا یک میلیون سهم) را دارند، حادتر است. با توجه به حجم پایین بسیاری از قراردادهای آتی سهم، سرمایه‌گذار ممکن است نتواند در یک زمان تعداد کافی قرارداد برای پوشش ریسک فراهم آورد. این مشکل با افزایش حجم معاملات و توجه بورس‌بازان به قرارداد آتی سهام به عنوان یک گزینه سرمایه‌گذاری حل خواهد شد، اما به هر حال تا زمان افزایش حجم معاملات، سرمایه‌گذارانی که قصد ایمن‌سازی موقعیت خود را دارند باید از ابزارهای دیگری استفاده کرد یا منتظر انجام تدریجی سفارش خود در بازار فعلی بمانند.

جمع‌بندی
ابزارهای مالی مشتقه مانند هر محصول دیگری محصول نوآوری‌های متخصصان مالی است که در پاسخ به نیازهای پیچیده و روزافزون اقتصاد جهانی ایجاد شده‌اند. اوراق آتی یکی از این ابزارها است که کاربرد وسیعی در مدیریت ریسک و پوشش نوسان قیمتی کالاهای مختلف دارد. به کارگیری این ابزار در ایران موجب تنوع بیشتر ابزارهای مورد استفاده در بازار سرمایه کشور شده است و موجب شده قشر جدیدی از سرمایه‌گذاران وارد بازار سرمایه کشور شدند.حجم پایین مبادلان این اوراق در کشور به طور عمده به سبب سابقه کم این اوراق در کشور است، به نحوی که در سال 1389 مجموع ارزش معاملات اوراق آتی کالا 4871 میلیارد ریال و ارزش معاملات اوراق آتی سهام 482 میلیارد ریال بوده است. البته روند رشد معاملات این اوراق نشان از آینده مناسب این اوراق دارد.استفاده از ابزارهای جدید مثل اوراق اختیار معامله و نیز تنوع‌بخشی به انواع اوراق آتی(از جمله معرفی اوراق آتی ارز، ورود کالاهای جدید به عرصه اوراق کالایی و پذیرش سهام شرکت‌های جدید برای معاملات اوراق آتی) می‌تواند به تعمیق این بازار کمک کند. البته برخی از مشکلات از جمله عدم آشنایی سرمایه‌گذاران با این ابزار، وجود ابهامات شرعی، کم بودن تعداد معامله‌کنندگان، عدم انطباق روزها و ساعات معاملاتی با بازارهای جهانی و… باید مورد توجه مسوولان بورس قرار گرفته و برای حل آنها چاره‌اندیشی شود.

10 . مفهوم وجه تضمین اولیه در قرارداد آتی سکه طلا چیست؟

به منظور اطمینان از انجام تعهدات، هر یک از طرفین معامله درصدی از ارزش قرارداد را به عنوان "وجه تضمین اولیه" نزد کارگزار سپرده می‌کنند که متناسب با تغییر ارزش قراردادهای آتی، حساب هر یک از طرفین تعدیل می‌شود. مبلغ وجه تضمین اولیه متغیر و از طریق بورس کالا تعیین و اعلام می‌گردد.

بنابراین با کاهش قیمت‌ها، از حساب سپرده خریدار کسر و به حساب سپرده فروشنده افزوده می‌شود و بالعکس. عملیات بروزرسانی حساب‌ها در پایان هر روز معاملاتی توسط اتاق پایاپای انجام می‌گیرد. همواره باید در حساب سپرده سرمایه‌گذار مبلغی تحت عنوان "حداقل وجه تضمین" که معمولاً 60 درصد وجه تضمین اولیه است، موجود باشد. چنانچه سپرده سرمایه‌گذار از حداقل وجه تضمین کمتر شود اصطلاحاً call margin شده و ایشان ملزم به واریز وجه تا سطح وجه تضمین اولیه و یا بستن موقعیت خواهد بود. مبلغ واریزی "سپرده جبرانی" نامیده می‌شود. در صورتیکه سپرده جبرانی واریز نگردد، کارگزاری اقدام به بستن موقعیت سرمایه‌گذار و جبران ضرر و زیان خود نموده و مابقی وجوه را به حساب وی واریز می‌نماید. در صورتیکه امکان بستن موقعیت در ساعات عادی معاملات نباشد، معاملات وارد بازار جبرانی می‌گردد.

قرارداد آتی چیست؟ بررسی انواع و اهداف این قرار داد

در این مقاله قصد ما این است تا شما را با قرارداد آتی آشنا کنیم و برایتان بازگو کنیم که مفهوم آن چیست؟! در ادامه نیز در مورد قرارداد آتی بیت کوین نیز اندکی صحبت خواهیم کرد و بسیاری دیگر از مطالب پیرامون پیمان آتی را تحت پوشش قرار خواهیم داد. پس در ادامه با صرافی ارز دیجیتال بیستکس همراه باشید تا به صورت حرفه ای با اصطلاحات بازار های مالی و دنیای تجارت آشنا شوید.

قرارداد آتی چیست؟

در اولین قدم بهتر است تا قرارداد آتی را برای شما شرح دهیم تا با آن آشنا شوید. حتما در زمان معامله موجه شده اید که در بین دو نفر یک قرارداد منعقد می شود! در ادامه باید گفت که این قرارداد، قراردادی است که در زمان معامله بین دو شخص منعقد می شود که بر طبق آن قرارداد یک سرمایه یا دارایی مشخص شده در زمانی مشخص در آینده و قیمتی مشخص و از پیش تعیین شده خرید و فروش می شود.

بر طبق یک تعریف اقتصادی این گونه بیان می شود که دو طرف این قرارداد وظیفه دارند تا زمان سررسید این قرارداد، مفاد ارائه شده در این قرارداد را محقق کرده و در زمانی که به تاریخ سررسید رسید، دو طرف وظیفه دارند تا دقیقا مطابق قیمتی که در قرارداد ذکر شده است، خرید و فروش آن دارایی را انجام دهند.

قرارداد های آتی شکل خاص خود را دارند و بهتر است بدین نکته اشاره کنیم که موقعیت های خرید یا long و یا موقعیت های فروش یا همان short از شکل های این قرارداد هستند. اما منظور از این دو موقعیت چیست؟ این موارد به شرح زیر هستند:

• موقیعت خرید یا long: در این موقعیت فرد خریدار موافق این است تا دارایی مدنظر را توسط قیمت تعیین شده و درست در همان تاریخ از پیش تعیین شده بخرد.
• موقعیت فروش یا short: در این موقعیت نیز فرد فروشنده متعهد می شود که در تاریخ مشخص و از پیش تعیین شده و درست با رسیدن تاریخ سررسید این قرارداد، دارایی را مطابق با قیمت از پیش تعیین شده بفروشد.

یکی از مزایا و نکات مثبت قرارداد های آتی این است که دارای قانون گذاری است که در دنیای امروزی واقعا نقطه مثبتی برای آن به شمار می آید. جالب بدانید که این قرارداد ها در بازار های بورس دارای رسمیت بوده و مجوز معامله را دریافت می کنند. بد نیست بدین نکته نیز آگاهی داشته باشید که عرضه این قرارداد و استفاده از آن در بازار های بورس منوط به کسب مجوز از نهاد مربوطه می باشد و حتی در کشور ایران نیز خرید و فروش این قرارداد ها تحت نظارت سازمان بورس و وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت می گیرد.

نکته: باید بدین موضوع آگاهی داشته باشید که قرارداد آتی یک تکه کاغذ نبوده که آن را امضا کنید. این قرارداد بدین صورت است که شما و طرف مقابل قرارداد توافق کرده و این توافق دو طرفه نیز توسط بازار های سهام، صرافی‌ ها و کارگزاری‌ ها خرید و فروش می شوند و نیازی نیست تا به صورت حضوری برای منعقد کردن قرارداد اقدام کنید.

نگاهی بر ویژگی ها و مشخصات این قرارداد

بهتر است تا نگاهی داشته باشیم بر ویژگی ها و مشخصات این قرارداد و با آنان آشنا شویم. باید گفت که قرارداد های آتی ویژگی ها و مزایای بسیار جالبی داشته که حتما باید با آنان آشنا شوید. این ویژگی ها عبارتند از:

• معافیت مالیاتی
• اختصاص دادن سود بانکی به مبلغی که در حساب و در اختیار مشتری وجود دارد.
• اجازه برداشت یک ‌روزه موجودی از حساب
• کارمزد بسیار پایین
• قابلیت خرید و فروش نامحدود در هر روز معاملاتی
• واریز نمودن روزانه سود و ضرر به‌ حساب مشتری
• دو طرفه بودن بازار و قابلیت کسب سود از ریزش و افت قیمتی
• پوشش ریسک
• و …

موارد ذکر شده در بالا از مهم ترین و برترین ویژگی ها و مزایای قرارداد های آتی بود که مدیریت سرمایه در ارزهای دیجیتال و سایر موارد را به راحتی ممکن کرده است.

معرفی انواع قرارداد های آتی

حال بهتر است تا با انواع قرارداد های آتی نیز آشنا شوید. به صورت کلی می توان گفت که قرارداد های آتی به دو نوع تقسیم می شوند که با 2 نوع مالی و کالا تقسیم بندی می شوند. حال منظور از قرارداد های مالی و کالا چیست؟ باید گفت که منظور از قرارداد های آتی کالا به شرح زیر است:

حال منظور از قرارداد های آتی مالی به شرح زیر است:

هدف این قرارداد چیست؟

اما به راستی هدف از این قرارداد چیست؟ طبق تحقیقات انجام شده و اطلاعات بدست آمده می توان گفت که به دو منظور قرارداد های آتی منعقد می شوند که عبارتند از: مصونیت و پوشش ریسک یا همان Hedging و سفته‌بازی یا همان Speculation که در ادامه راجب هر کدام به کامل صحبت خواهد شد.

پوشش ریسک: ممکن است که در حین معاملات و قرارداد های خود درگیر مشکلاتی شوید و در آینده برخی خطرات گریبان کالا های مورد نیاز شما را بگیرد. این قرارداد به شما این قدرت را می دهد تا بدین وسیله از این خطرات و مشکلات پیشگیری و جلوگیری کنید. یکی از دلایلی که قرارداد های آتی ایجاد شد، نبود اعتماد و اطمینان از اتفاقات آینده بود. جالب است بدانید که ریسک نوسانات قیمت نیز توسط این نوع از قرارداد ها برای شخص فروشنده یا خریدار کاهش خواهد یافت. پس برای نمونه همان طور که می بینید توسط این قرارداد آمادگی تریدر ها برای نوسانات کوین ها ممکن خواهد شد.

سفته‌ بازی: توسط قرارداد آتی این توانایی در اختیار شما گذاشته می شود که شما به عنوان یک خریدار با تکیه بر تحلیلات و پیش بینی های خودتان از بازار مبنی بر افزایش قیمت یک دارایی یا سرمایه در آینده، سود خوبی را کسب کنید. همچنین اگر به عنوان یک فروشنده باشید، این توانایی را دارید تا با فرض بر این که قیمت دارایی یا سرمایه شما در آینده دچار کاهش قیمت می شود، توسط یک قرارداد آتی سرمایه یا دارایی خودتان را در قیمت بیشتر به فروش برسانید تا توسط این عمل اگر قیمت دارایی شما کاهش یافت، بتوانید دوباره همان سرمایه یا دارایی را بخرید.

منظور از قرارداد های آتی بیت کوین چیست؟

در ادامه بهتر است تا این موضوع را نیز به صورت کامل برای شما توضیح داده تا با آن آشنا شوید. از مزیت های دیگر قرارداد آتی می توان به این مورد اشاره کردکه می توان آن را برای کالای فیزیکی نیز استفاده کرد. نکته جالب تر این است که می توان از قرارداد آتی نیز در رابطه با پادشاه ارزهای دیجیتال، یعنی بیت کوین نیز استفاده نمود. از انواع دیگر قرارداد های آتی می توان به قرارداد آتی بیت کوین اشاره نمود که شما و سایر افراد به عنوان مشترکان قادر هستید تا این که ارز دیجیتال بیت کوین داشته باشید، توسط اتکا بر پیش بینی خودتان از قیمت این رمزارز برای منعقد کردن این چنین قراردادی اقدام کنید.

سفته بازی و یا انجام معاملات پر ریسک مالی از جمله موادی هستند که قرارداد های آتی بیت کوین بر تکیه بر آن صورت می گیرند. بهتر است بدین نکته آگاهی داشته باشید که قمیت ذکر شده در قرارداد توافقی بوده و در نتیجه فرد فروشند قادر است توسط تکیه بر پیش بینی خود از بازار به این حوزه معاملات وارد شود. این توانایی در اختیار فروشنده است که توسط اطمینان از با ثبات بودن قیمت در آینده برای امضا این چنین قرارداد هایی اقدام کند.

از دیگر انواع قرارداد های آتی می توان بدین نوع اشاره کرد که در آن فرد سرمایه گذار در آغاز وقتی که قیمت پایین است، قرارداد آتی را منعقد می کند و در ادامه با بالا رفتن قیمت کالای مدنظر و اواسط مدت زمان قرارداد این تصمیم را می گیرد تا قرارداد خود را به قیمتی بالاتر بفروش برساند و آن را به فرد خریدار دیگری بفروشند.

جالب است در اینجا بدین نکته اشاره کنیم که در اندکی قبل بدان اشاره و توضیح داده شد که در این لحظه فرد تریدر در آغاز یک قرارداد long یا همان خرید و در ادامه یک قرارداد short ای همان فروش را منعقد نموده و سود خوبی را کسب کرده است. بیت کوین دارای هیچ نوع قانون گذاری نبوده و قرارداد های آتی آن نیز به صورت کامل در بستر قانون گذاری منعقد می شود و شما به راحتی و بدون نگرانی می توانید فعالیت خود را در این باره انجام دهید.

معرفی پلتفرم های قرارداد آتی بیت کوین

حال بهتر است تا بدانیم که کدام پلتفرم ها یا به عبارت دقیق تر کدام بازار های سهام و صرافی‌ های ارزهای دیجیتال خدماتی را در حوزه قرارداد های آتی بیت کوین ارائه می دهند که به صورت کلی از این موارد می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• بایننس: یکی از بهترین و مشهور ترین صرافی های ارز دیجیتال دنیا بوده که خدمات قرارداد های آتی ارزهای دیجیتال را ارائه می دهد و همچنین اهرم تا حداکثر 125 برابر را به کاربران خود ارائه می دهد.
• بیت مِکس: این مورد نیز یکی از صرافی های ارز دیجیتال دنیا بوده که امکان معامله قرارداد های آتی بیت کوین را برای کاربران خود فراهم کرده است.
• بکت: توسط این پلتفرم نیز می توانید برای انجام معاملات قرارداد های آتی بیت کوین خود استفاده کنید و معاملات خود را با اطمینان انجام دهید.
• CBOE یا بورس اختیار معامله شیکاگو: این پلتفرم یکی از اولین پلتفرم های معاملات قرارداد های آتی بیت کوین بوده و می توانید فعالیت خود را در این زمینه توسط این پلتفرم آغاز کنید.
• CME یا گروه صرافی شیکاگو مرکانتایل: این مورد نیز یکی از قدیمی ترین پلتفرم های موجود در این زمینه بوده و توانسته موفقیت خوبی را کسب کند و شما برای انجام معاملات قرارداد های آتی خود می توانید از این پلتفرم استفاده کنید.

منظور از اهرم در قرارداد آتی چیست؟

خب در آخر های مقاله بد نیست این بحث را نیز برای شما شرح دهیم. باید گفت که این اهرم یکی از قابلیت هایی است که بهره گیری از آن در استفاده از قرارداد های هوشمند یک فعالیت کاملا طبیعی بوده و منظور از آن، پر کردن کامل ارزش این قرارداد نبوده و به صورت کلی از اهرم برای بدست آوردن سود بیشتر و بازدهی بالاتر استفاده می شود.

اما نکته قابل توجه این است که همان طور که اهرم ممکن است تا باعث شود تا سود بیشتری کسب کنید، همچنین ممکن است باعث شود تا چندین برابر نیز ضرر کنید و سرمایه خود را از دست بدهید. در زمان استفاده از اهرم شما مبلغی را تحت عنوان مارجین اولیه به کارگزار می دهید. در ادامه باشد گفت که ماجین اولیه کسری از ارزش قرارداد آتی بوده که بوسیله تریدر به صورت همزمان با خرید قرارداد پرداخت خواهد شد. این مقدار نیز با توجه به موارد زیر متغیر است:

• اندازه قرارداد
• ریسک اعتباری سرمایه‌ گذار
• شرایط و قوانین کارگزار

حکم شرعی قرارداد آتی در ایران چیست؟

در پایان نیز بهتر است تا بررسی کنیم که حکم شرعی قرارداد آتی در ایران چیست؟! در ادامه باید گفت که این نوع قرارداد، نوع جدیدی از قرارداد ها بوده و جایگاه مهمی در بازار مالی اسلامی را دارا می باشد. طبق نتیجه گیری های انجام شده باید گفت که اگر در صورتی که به دو طرف خسارتی وارد نشود، این قرارداد بی اشکال است.

سوالات متداول

اگر به 2 طرف خسارت وارد نشود، بی اشکال است.

از موارد تاثیر گذار بر مارجین اولیه می توان به اندازه قرارداد، ریسک اعتباری سرمایه‌ گذار و شرایط و قوانین کارگزار اشاره کرد.

از پلتفرم های قرارداد آتی بیت کوین می توان به بایننس، بیت مِکس، CBOE، بکت و CME اشاره نمود.

معاملات قراردادهای آتی شاخص از فردا + جزییات

ساز‌و‌کار قراردادهای آتی سبد سهام روی سبد شاخص در حالی اعلام شد که از فردا معاملات مربوط به آن از فردا آغاز میشود.

به گزارش «دنیای بورس»، دنیای اقتصاد نوشت: اطلاعیه آغاز دوره معاملاتی قراردادهای آتی شاخص در حالی روی سایت سازمان بورس قرار گرفته است که این قراردادها از ۱۹ مرداد تا اسفند ۱۳۹۹ قابل معامله هستند. اگرچه این ابزار پیش از این نیز وجود داشته اما دوره معاملاتی قرار داد آتی سبد سهام روی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ اقدامی است که می‌تواند به توسعه ابزار‌های مالی در بازار سرمایه منجر شود.

قراردادهای اختیارمعامله با حرف «ج» آغاز می‌شوند، روی سبد شاخص ۳۰ شرکت بزرگ، سبد شاخص فرآورده‌های نفتی، سبد شاخص صنعت استخراج کانه‌های فلزی، سبد شاخص صنعت فلزات اساسی، سبد شاخص صنعت محصولات شیمیایی، سبد شاخص صنعت قند و شکر، سبد شاخص صنعت سیمان، گچ و آهک، سبد شاخص صنعت بانک‌ها و موسسات اعتباری و سبد شاخص صنعت خودرو و ساخت قطعات آماده معامله هستند.

با توجه به سابقه معاملات بورس کالا در بورس ایران و اشتیاق برخی فعالان بازار سرمایه به این سبک از معاملات در بخش سهام، امکان معاملات آتی سبد سهام یا آتی شاخص در بازار ایران از تاریخ ۲۵ آذرماه ۱۳۹۷ ایجاد شد. قرارداد آتی شاخص، نوعی قرارداد است که دارایی پایه آن شاخص است و ارزش خود را از آن دارایی پایه می‌گیرد.

در حال حاضر در بورس تهران نمادهایی مانند جسی (آتی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ)، جبانک (آتی شاخص بانک‌ها)، جنفت (آتی شاخص فرآورده نفتی) و. قابل معامله است. در قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند مقدار معینی از کالا را با قیمت مشخص و در زمان مشخص معامله کنند.

به بیانی ساده در این نوع معامله، معامله‌گر تصمیم ندارد که کالا را الان تحویل بگیرد، ولی قیمت و زمان تحویل را از الان مشخص می‌کند و در موعد سررسید پرداخت را انجام می‌دهد. این کار به‌دلیل پوشش ریسک است. برای مثال یک شرکت تولید‌کننده قند و شکر احتمال افزایش نرخ چغندر قند را در آینده می‌دهد. برای این منظور قراردادی برای خرید با چغندرکار منعقد می‌کند که قیمت خرید و زمان تحویل مشخص باشد. به این کار خرید قرار‌داد آتی روی چغندر قند گفته می‌شود.

در این صورت با افزایش قیمت چغندرقند، چون کارخانه از قبل قیمت خرید را پایین‌تر مشخص کرده است، متضرر نمی‌شود و می‌تواند کمتر از قیمت بازار خرید کند. یکی از ویژگی‌های بازار آتی، دو طرفه بودن آن است. در بازار نقدی افراد فقط می‌توانند از افزایش قیمت‌ها سود کنند؛ اما در بازار آتی می‌توان از کاهش قیمت هم سود کرد.

در مثال بالا چنانچه چغندر کار انتظار دارد قیمت چغندر کاهش یابد، از حالا با نرخ بالاتر قرارداد آتی روی آن را با تولید‌کننده قند و شکر منعقد می‌کند. در سررسید چنانچه قیمت چغندر کاهش یابد، چغندرکار نرخ بالاتر در قرارداد را دریافت می‌کند. به عبارت دیگر انتظارات در افزایش یا کاهش قیمت در آینده است که سود یا زیان را رقم می‌زند.

جذابیت جهانی

بر اساس آمارهای جهانی که WFB اعلام می‌کند، معمولا مشتقات کالایی که مهم‌ترین آن قراردادهای آتی کالا است در رتبه اول قرار دارد، بعد از آن قراردادهای اختیار معامله شاخص سهام و بعد از آن تک سهم است و در رتبه بعدی قراردادهای آتی شاخص، قرار دارد.

به عبارت دیگر قراردادهای آتی شاخص ابزارهای پرمعامله و جذاب در دنیا به حساب می‌آیند. اما با توجه به اینکه شاخص صرفا یک عدد است و امکان تحویل فیزیکی برای آن وجود ندارد، از نظر شرعی در ایران نمی‌توان روی آن قرارداد تعریف کرد.

در توضیح این قرارداد‌ها رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگویی می‌گوید: یکی از ویژگی‌های قرارداد آتی دوطرفه بودن آن است؛ یعنی معامله‌گر علاوه بر موقعیت خرید در موقعیت فروش هم می‌تواند کسب سود کند. از دیگر ویژگی‌ها می‌توان به وجود اهرم در قراردادهای آتی اشاره کرد که فرد می‌تواند با چند برابر پول خود به خرید و فروش اقدام نماید.

از جمله مهم‌ترین مزایای قراردادهای آتی شاخص می‌توان به چند نکته اشاره کرد. ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و درنتیجه جذب سرمایه‌گذاران با سلیقه‌های مختلف ازجمله سرمایه‌گذاران خارجی، امکان استفاده از استراتژی‌های پوشش ریسک، افزایش جریان اطلاعات در رابطه با قیمت‌های آتی (در واقع انتظارات بازار از آینده را نشان می‌دهد) و به افزایش حجم معاملات هم در بازار افزایشی و هم در بازار کاهشی می‌انجامد.

او ادامه می‌دهد: با این وجود ابزارهای مشتق مبتنی بر شاخص با الزامات فقهی شرع مقدس تطابق ندارند و مهم‌ترین عللی که برای این عدم تطابق از طرف فقها و صاحب‌نظران بیان شده است، عدم تادیه تقریبا صد درصد موارد این قراردادها (زیرا همه کسانی که اقدام به خرید و فروش این قراردادها می‌کنند، از این موضوع آگاهی دارند و جنبه صوری پیدا می‌کند)، مالیات نداشتن مورد معامله (یعنی شاخص) و عدم امکان تحویل آن و درنتیجه صوری بودن معامله است.

بر همین اساس تابه‌حال راه اندازی این ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار تهران امکان‌پذیر نبوده است. ازاین رو ابزاری طراحی شد که ازیک طرف با الزامات فقهی تطابق داشته و از طرف دیگر کارکردهای قراردادهای آتی و اختیار معامله شاخص را داشته باشد. برای حل مشکل مالیات نداشتن دارایی پایه، تصمیم بر آن شد که سبدی از سهام را که برای آنها شاخص محاسبه می‌شود (سبد مرجع) را کوچک و قابل معامله کرده و به‌عنوان دارایی پایه در نظر گرفته شود.

تاثیر مثبت بر سبد‌ها

اما باید دید این اقدام چه تاثیری بر سبد‌ها‌ ایجاد می‌کند. رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در‌این‌باره می‌گوید: درصورتی که در طول دوره معاملاتی، سبدمرجع به لحاظ ترکیب و نسبت موجود تغییر نکند، سبد پایه هم تغییر نمی‌کند و در سررسید همان تعداد سهام تحویل داده می‌شود.

اما به ۳ دلیل ممکن است سبد سهام تغییر کند. اولین مورد تقسیم سود توسط هر یک از شرکت‌های موجود در سبد سهام است که در این صورت سود تقسیمی تبدیل به سهام موجود در سبد پایه می‌شود تا نسبت میان آنها به‌هم نخورد. دومین مورد، افزایش سرمایه هر یک از شرکت‌های موجود در سبد مرجع است.

این فعال بازار سرمایه در ادامه می‌گوید: در صورت افزایش سرمایه از محل سود انباشته و اندوخته، سهام جایزه به سبد تعلق می‌گیرد و با توجه به اینکه تعداد سهام آن شرکت در سبد پایه زیاد شده و قیمت سهم به همان مقدار کاهش می‌یابد، تاثیری بر سبد مرجع ندارد. اما در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، به سهام موجود در سبد پایه و مرجع حق تقدم تعلق می‌گیرد. سهامداران در سبد مرجع با پرداخت هزار ریال، حق تقدم‌ها را به سهم تبدیل می‌کنند و این باعث افزایش ارزش سبد مرجع می‌شود.

اما در سبد پایه امکان پرداخت ارزش اسمی سهام و تبدیل حق تقدم‌ها به سهم وجود ندارد. بنابراین برای اینکه سبد پایه نماینده سبد مرجع باقی بماند، بخشی از حق تقدم‌ها و بخشی از دیگر سهام موجود در سبد را به فروش رسانده تا وجه موردنیاز برای تبدیل مابقی حق تقدم‌ها فراهم شود.

این تغییرات هم به‌گونه‌ای انجام می‌شود که نسبت بین سهام، برای سبد پایه و سبد مرجع یکسان شود. تعیین اینکه با فروش چه تعداد از حق تقدم‌ها و سهام دیگر موجود در سبد، نسبت برقرار می‌شود نیز ساده است. کافی است که ارزش سبد پایه پیش از اقدام شرکتی را بر ارزش سبد مرجع پس از اقدام شرکتی تقسیم کرده و حاصل را در تک تک سهام موجود در سبد مرجع ضرب کنیم؛ حاصل تعداد سهام موجود در سبد پایه پس از اقدام شرکتی را نشان می‌دهند.

ذبیحی درباره بعد سوم نیز می‌گوید: مورد سوم بازنگری در سبد مرجع در شرکت بورس است. ممکن است شرکتی دیگر حائز شرایط وجود در شاخص ۳۰شرکت بزرگ نباشد و حذف شود و شرکت دیگری جای آن را بگیرد، در این حالت ارزش سبد پایه باید درست مثل قبل باشد که سبد پایه، نماینده سبد مرجع باشد. ممکن است شرکتی در صنعتی تازه وارد بورس شود، در این حالت از تعداد سهام سایر شرکت‌ها فروخته شده و برای خرید سهام شرکت ورودی استفاده می‌شود تا سبد پایه باز هم نماینده‌ای از سبد مرجع باشد.

قاعده برد-برد در بازارهای نزولی و صعودی

نگار نظری، مدیر عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران درخصوص این نحوه تسویه قراردادهای مشتق می‌گوید: تسویه این قرارداد‌ها به دو صورت است، یا به‌صورت نقدی انجام می‌شود یعنی cash settlement یا به‌صورت فیزیکی دلیوری است. در دنیا قراردادهای شاخص cash settlement هستند یعنی به‌صورت نقدی معامله می‌شوند و در زمان سررسید ما به التفاوت قیمت‌های تسویه با ارزش با عدد شاخص که آن روز است جابه‌جا می‌شود. اما به دلیل اشکال شرعی حتما مبنای تعریف قراردادها و اساس تحویل، فیزیکی صورت می‌گیرد، لذا به دنبال یک راهکار جایگزین برای تعریف قرارداد آتی شاخص بودیم.

او ادامه می‌دهد: راهکار اولی این بود که از صندوق‌های شاخص فعلی که سال‌های گذشته در بورس تهران راه‌اندازی شد به‌عنوان دارایی پایه استفاده کنیم. بازدهیِ این صندوق‌ها دقیقا برابر با بازدهی شاخص مرجعشان نیست. در نتیجه اگر قرار بود روی اینها قراردادهای آتی تعریف شود، در این راهکار، امکان انحراف از بازدهی شاخص برای سرمایه‌گذار وجود داشت.

به همین خاطر در مرحله بعد با استفاده از یک سبد که دقیقا بازدهی آن برابر با بازدهی شاخص مرجع باشد که این شاخص می‌توانست از شاخص ۳۰ شرکت بزرگ باشد، ۵۰ شرکت فعال باشد یا حتی شاخص صنایع که در حال حاضر هم دارایی‌های پایه‌ای که تعریف شد، براساس شاخص صنایع و ۳۰ شرکت بزرگ است. نکته دوم اینکه توانستیم شرعی بودن و مجوز آن را از کمیته فقهی اخذ کنیم. این سبد به قدری کوچک شده است که نشان‌دهنده شاخص است و هر زمان شما عدد شاخص را ببیند، دقیقا ارزش سبد پایه خود را محاسبه می‌کنید و تحویل‌پذیر است.

نظری در ادامه می‌گوید: از مهم‌ترین مزایای قراردادهای آتی چه تک سهم و چه سبد سهام بحث اهرمی بودنشان هست. مثلا شما در معاملات نقدی مثل سهام باید ۱۰۰ درصد ارزش معامله را پرداخت کنید تا به‌عنوان مالک شناسایی شوید و بعد امکان فروش آن را داشته باشید.

در صورتی که در ابزارهای مشتق از جمله قراردادهای آتی، شما صرفا درصدی از ارزش معامله را پرداخت می‌کنید که این درصد را خود بورس‌ها تعیین می‌کنند و در اطلاعیه معاملاتی هم به بازار اعلام می‌کنند که این درصد چقدر است و به‌عنوان وجه تضمین یا وجه‌الضمان تعهدی که شما به‌عنوان خریدار یا فروشنده در قراردادهای آتی می‌پذیرید باید پرداخت کنید.

یک قاعده کلی در مورد مشتقات وجود دارد که هر جا بحث تعهد مطرح باشد، بحث پرداخت این وجه‌الضمان بابت تضمین ایفای تعهدات هم وجود دارد. حال در مورد قرارداد‌های آتی چه تک سهم و چه از نوع شاخص یا سبد سهام، چون هر دو طرف متعهد هستند، پس باید این وجه الضمان را تعریف قرارداد آتی هر دو طرف پرداخت کنند.

از مزایای دیگر این قراردادها این است که معامله‌گر هم از بازار صعودی و هم از بازار نزولی می‌تواند منتفع شود. در صورتی‌که اگر بخواهیم آن را با معاملات سهام مقایسه کنیم، صرفا این کسب سود از بازار صعودی است. طبق تعریف این قرارداد من به‌عنوان فروشنده شما به‌عنوان خریدار روی قیمت، روی تعدادی که قرار است با هم توافق می‌کنیم که فروشنده چه چیزی را به خریدار تحویل دهد. ولی تمام این اتفاقات در آینده می‌افتد.

در مورد قرارداد‌های آتی برای بازار نزولی فروشنده سود می‌کند و در بازار صعودی چون خریدار عملا ارزان تر از بازار دارایی را تحویل می‌گیرد که در اینجا مد نظر ما سبد شاخص است، در نتیجه آن سود می‌کند. مزیت دیگر قراردادهای آتی این است که شما نیاز نیست دارایی پایه را در زمان اتخاذ موقعیت فروش داشته باشید.

مقایسه معاملات آتی کالا و آتی سبد سهام ( آتی شاخص)

مقایسه معاملات آتی کالا و آتی سبد سهام ( آتی شاخص) بخش های اصلی مقایسه معاملات آتی کالا و آتی سبد سهام ( آتی شاخص)معاملات آتی چیست؟در واقع فعالان این بازار به سه دسته تقسیم می‌شوند:خریداران کالا :فروشندگان کالا:نوسان‎گیرها:ساعات معاملات آتی کالا و آتی سبد سهامکد معاملاتی بازار آتیحساب های…

مقایسه معاملات آتی کالا و آتی سبد سهام ( آتی شاخص)

جهت مقایسه معاملات آتی کالا و آتی سبد سهام ( آتی شاخص) ،ابتدا به تعریف هرکدام به طور جداگانه می پردازیم.هدف از بیان تفاوت های دو بازار، کمک به درک و شناخت راحت تر بازار آتی سبد سهام است.

قرارداد آتی سبد سهام، قراردادی دوطرفه است که طبق آن، خریدار و فروشنده تعهد می‌کنند سهام پایه قرارداد را به قیمت مشخص و در تاریخ معینی در آینده معامله کنند.

به‌عبارت‌دیگر، قراردادی است که برای معامله دسته‌ای از سهام مشخص با تعداد مشخص در تاریخی معین (سررسید) بسته می‌شود. قرارداد آتی سهام، به‌طور هم‌زمان از ویژگی‌های سهام و قراردادهای آتی برخوردار است.

معاملات قراردادهای آتی کالا حدود ۱۰ سال است که از طرف شرکت بورس کالا در ایران معرفی و راه اندازی شده است. از آذر ماه سال ۱۳۹۷ نیز قراردادهای آتی سبد سهام در بستر سامانه معاملات سهام آغاز به کار نمود.

به لحاظ ماهیت شباهت های زیادی بین قراردادهای آتی کالا و آتی سبد سهام (آتی شاخص) وجود دارد. در واقع کسانی که با قراردادهای آتی کالا آشنایی دارند، به راحتی می توانند در قراردادهای آتی شاخص نیز اقدام به معامله نمایند.

لازم به ذکر است تفاوت هایی بین دو قرارداد آتی کالا و آتی سبد سهام به لحاظ مشخصات قرارداد و بستر معاملات وجود دارد که در ادامه به این تفاوت ها پرداخته می‌شود. هدف از بیان تفاوت های دو بازار، کمک به درک و شناخت راحت تر بازار آتی سبد سهام است.

معاملات آتی چیست؟

قرارداد آتی یعنی الان ما اقدام به خرید کالایی می‌کنیم اما تصمیم نداریم که همین الان کالا را تحویل بگیریم.

و در واقع می‌خواهیم چند ماه بعد کالا را تحویل گرفته و پول آن را بپردازیم، بنابراین به قراردادی که طی آن کالایی را اکنون و با قیمت مشخصی خریداری ‌کنیم اما تحویل و پرداخت وجه آن در آینده صورت می‌گیرد، قرارداد آتی می‌‌‌گویند.

در این قرارداد طرفین متعهد به تحویل کالا و پرداخت وجه آن در تاریخ مشخصی در آینده هستند وبرای تضمین انجام تعهد باید خریدار و فروشنده هر کدام مبلغی را نزد شخص امینی (بورس کالا) قرار دهند.

جالب است بدانید که قرارداد آتی قراردادی دو طرفه است و می‌توانیم بدون در اختیار داشتن کالا همین الان کالا با مشخصات معین را بفروشیم و در آینده (پس از چند ماه) آن را با قیمتی که اکنون توافق کردیم تحویل بدیم و پول آن را دریافت کنیم.

این نوع معامله برای کسانی که قصد دارند ریسک خود را کم کنند بسیار مناسب است مثل کشاورزان و تولیدکنندگان موادغذایی.

کشاورز می‌خواهد مطمئن شود در فصل برداشت محصول از نوسان قیمت در امان باشد و کارخانه هم برای برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی نیاز دارد مقدار و قیمت خریدهای آینده خود را مشخص کند.

معاملات آتی کالا در جهان طرفداران زیادی دارد چرا که این بازار منافع خریدار و فروشنده کالا را تامین کرده و فرصت کسب سود را برای نوسان‌گیران نیز فراهم می‌کند.

در واقع فعالان این بازار به سه دسته تقسیم می‌شوند:

خریداران کالا :

کسانی که به کالایی (مثلا سکه) در آینده نیاز دارند، امروز در بازار آتی با قیمت معین پیش خرید می‌کنند.

فروشندگان کالا:

کسانی که قصد دارند در آینده کالا (سکه‌های) خود را بفروش برسانند، امروز می‌توانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیش فروش کنند.

نوسان‎گیرها:

کسانی که قصد خرید و فروش فیزیکی اصل کالا (سکه) را ندارند، بلکه می‌خواهند با پیش‌بینی درست روند قیمت کالا (سکه) سود سرشاری بدست آورند.

بازار آتی به رونق اقتصاد کمک زیادی می‌کند. زیرا هم تولید کننده و مصرف کننده می‌توانند ریسک خود را کاهش دهند و هم کسانی که مایلند با ریسک بالاتر سودهای کلان کسب کنند می‌توانند با معاملات قانونی و مطمئن به هدف خود برسند.

یکی از ویژگی بازارهای جهانی دوطرفه بودن آن است؛ یعنی معامله‌گر علاوه بر موقعیت خرید در موقعیت فروش هم می‌تواند کسب سود کند.

با توجه به سابقه معاملات بورس کالا در بازار بورس ایران و ابراز علاقه‌مندی برخی فعالان بازار سرمایه به این سبک از معاملات در بخش سهام، امکان معاملات آتی سبد سهام یا آتی شاخص در بازار ایران نیز از تاریخ ۲۵ آذرماه ۱۳۹۷ ایجاد شد.

در حال حاضر در بازار بورس تهران نمادهایی مانند جسی (آتی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ)، جبانک (آتی شاخص بانک ها)، جنفت (آتی شاخص فرآورده نفتی) و … قابل معامله است.

شایان‌ ذکر است که فعال شدن معاملات آتی سبد سهام (شاخص) در بازار سرمایه و شروع فعالیت برخی کارگزاری‌ها ازجمله کارگزاری آگاه، لازم است در رابطه با معاملات آتی سبد سهام برخی نکات را به اطلاع مشتریان مشتاق برسانیم.

ساعات معاملات آتی کالا و آتی سبد سهام

در بازار آتی کالا جلسه معاملاتی از ساعت ۱۰:۰۰ آغاز می شود و تا ساعت ۱۷:۰۰ ادامه دارد.

لازم به ذکر است دوره پیش گشایش معاملات آتی کالا از ساعت ۱۰:۰۰ الی ۱۰:۳۰ دقیقه است. در این بازه مشتری می‌تواند نسبت به ثبت، ویزایش و حذف درخواست اقدام نماید اما معامله ای صورت نمی‌گیرید. راس ساعت ۱۰:۳۰ دقیقه نیز مچینگ اتفاق می افتد.

بازار آتی کالا شامل دوره پایانی است که مدت آن ۵ دقیقه پایان بازار (از ساعت ۱۶:۵۵ الی ۱۷:۰۰ ) است. در این دوره حذف سفارش، یا ثبت سفارش جدید مجاز نیست.

بنابراین کل جلسه معاملاتی آتی کالا درروزهای شنبه تا چهارشنبه ۷ ساعت است.

در روزهای پنجشنبه بازار آتی کالا از ساعت ۱۰:۰۰ الی ۱۶:۰۰ برگزار می‌شود.

در بازار آتی سبد سهام، جلسه معاملاتی مانند بازار معاملات سهام و اوراق بهادار در روزهای شبنه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۳۰ شروع شده و راس ساعت ۱۲:۳۰ پایان می‌یابد.

دوره پیش گشایش این بازار از ساعت ۸:۳۰ الی ۹:۰۰ است که در آن معامله ای اتفاق نمی‌افتد و فقط امکان ثبت، ویرایش و حذف سفارش وجود دارد.

بنابراین گل جلسه معاملاتی آتی سهام ۴ ساعت است. همچنینروزهای پنجشنبه معاملات آتی سبد سهام برگزار نمی‌شود.

جلسه معاملاتی آتی سبد سهام، دوره پایانی ندارد.

کد معاملاتی بازار آتی

سرمایه گذاران برای فعالیت در بازار آتی کالا می بایست کد معاملات ابزار مشتقه کالا دریافت نمایند. در حالیکه برای فعالیت در بازار آتی سبد سهام تنها نیاز به اخذ کد بورسی است. فعالان می توانند با کد بورسی خود اقدام به خرید و فروش در این بازار آتی سبدسهام نمایند.

براساس ماده ۸ دستورالعمل معاملات قراردادهای آتی، بورس می‌تواند در مورد تعداد کارگزارانی که یک مشتری می‌تواند از طریق آنها معامله کند، محدودیت تعیین نماید.

درحال حاضر، در بازار آتی هر مشتری صرفاً می‌تواند نزد یک کارگزاری اقدام به کدگیری نماید و در صورتی که قصد همکاری با کارگزاری دیگری را داشته باشد، می‌تواند کد آتی خود را به شرط آنکه موقعیت باز نداشته باشد، از کارگزاری مبدا به کارگزاری مقصد انتقال دهد.

اما برای معاملات آتی سبد سهام این محدودیت وجود ندارد و فعالان می توانند از طریق کارگزاری های متفاوت اقدام به کد گیری و انجام معامله نمایند.

حساب های بانکی

در بازار آتی کالا داشتن دو حساب الزامی است: یکی حساب عملیاتی (در اختیار بورس) و دیگری حساب پشتیبان (حساب شخصی).

در واقع در این بازار همواره موجودی در حساب خود معامله گر قراردارد. البته معامله گر حق برداشت از حساب عملیاتی را ندارد و بورس آن حساب را مسدود می‌کند.

معامله گر برای برداشت از حساب می‌بایست درخواست خود را به کارگزاری داده و سپس بورس در خواست انتقال وجه را از حساب عملیاتی به حساب شخصی فرد تایید نماید.

لازم به ذکر است حساب‌های معرفی شده برای معاملات آتی کالا باید از نوع حساب های قرض الحسنه یا کوتاه مدت عادی بانک سامان یا بانک ملت باشد.

لذا معامله گران نمی‌توانند نوع دیگری حساب را انتخاب کنند یا شماره حساب مربوط به سایز بانک ها را اعلام نمایند.

اما در بازار آتی سبد سهام تنها نیاز به یک حساب عملیاتی است. در واقع معامله گر موجودی را به حساب کارگزار واریز می نماید و هنگام برداشت از حساب، موجودی از حساب کارگزار به حساب عملاتی وی واریز می شود.

لازم به ذکر است حسابی که برای معاملات آتی سبد سهام معرفی می‌شود می‌تواند شماره حساب از هر بانکی که مورد تایید کارگزاری است باشد.

در بازار آتی کالا برای هر قرارداد یک اندازه قرارداد تعریف می شود. به طور مثال اندازه قرارداد برای آتی سکه ، ۱۰ سکه بود یعنی با خرید یک حجم از قرارداد آتی سکه در واقع ۱۰ عدد سکه خریداری می شد. یا در قراردادهای آتی انواع زعفران اندازه قرارداد ۱۰۰ گرم است. یعنی برای خرید یک کیلو زعفران می‌بایست در بازار آتی ۱۰ قرارداد خرید گرفته شود.

در بازار آتی سبد سهام نیز هر نماد طبق قرارداد مشخصات قرارداد، اندازه قرارداد مشخصی دارد.

در مشخصات قرارداد، تعداد سهامی که هر فرد برای یک قرارداد می بایست تحویل بدهد مشخص شده است. در واقع هر فرد با خرید یا فروش یک قرارداد آتی سبد سهام به تعدادی که در مشخصات قرارداد (سهام پایه) ذکر شده است سهم تحویل می گیرد و یا می دهد.